Deze route voert je langs de restanten van de 1000 jarige Den. Een plek die al heel lang een horeca bestemming heeft. De schilders uit de Oosterbeekse school kwamen hier graag. Geniet van de (wolken-)luchten en vergezichten op de Wolfhezerheide. Een wandeling over de Wolfhezerheide biedt vele verrassende uitzichten: zowel de uitzichten over de heide als die over het dal van de Heelsumse beek zijn prachtig. Allerlei bijzondere planten kunnen zo groeien in het heldere bronwater van de Wolfhezerbeek. Soms kun je in het landschap sporen zien van vroegere bewoners. Op de heide kom je langs prehistorische grafheuvels. Er zijn ook greppels, waarschijnlijk resten van vroegere verkeerswegen.
Let op de grenspaal of pol in de berm bij het viaduct, de grens van de Heerlijkheid Doorwerth.
Ongeveer op de plek van dit knooppunt (of net ten oosten van het viaduct) kwamen in de 17de eeuw een aantal belangrijke wegen samen. Hier was een 'verkeersplein' uit de 17e eeuw met een vermoedelijke oppervlakte van één hectare. Voor de wandelaar zijn in dit gebied aanzetten en restanten van die wegen in het bos met enige fantasie terug te vinden. Bestudeer ook de recente stafkaart voor dit oude wegennet. Een belangrijke was "de Weg naer Utrecht", vroeger "Heerwech" of "Openen wech", of later " Schelmseweg". Nu heet deze weg " Oude Kloosterweg", maar heeft nog hetzelfde tracé eeuwenlang op dezelfde plaats op de Wolfhezerheide.
Route:
Loop door het tunneltje.
Neem op de splitsing het rechtse bospad.
Volg dit tot op een kruising met een bankje.
Neem het pad links van het bankje.
Houdt op de Y-splitsing rechts aan.
Loop enkele honderden meters verder tot bij de 1000 jarige den.
De 1000 jarige den
Helaas is deze oude den omgevallen in 2006 en ligt nu mooi verstopt onder de adelaarsvarens.
Hij was niet echt duizend jaar oud, maar wel volgens de Bomenstichting de oudste en dikste Grove Den van Nederland. Hij behoorde tot de monumentale bomen van Nederland.
In het begin van de 17de eeuw werd deze den geplant en is ruim 400 jaar oud geworden. Jaren geleden is geprobeerd de exacte leeftijd vast te stellen. De boom bleek van binnen hol.
Route:
Sla bij de Den rechts af.
Loop door tot vlak bij de ingang van het Hotel.
Hotel Bilderberg Wolfheze
Knooppunt nabij Bilderberg Hotel Wolfheze. Startpunt voor wandelingen vanuit dit Bilderberg Hotel. Het ontwerp van het gebouw waarin het hotel gevestigd is stamt uit de jaren '70 en is de moeite van het bekijken waard.
Route:
Volg de klinkerweg langs de mini-golfbaan.
Steek de asfaltweg (Wolfhezerweg) over.
Volg het fietspad langs de rand van het weiland en weer het bos in.
Loop door tot een zandpad rechts, ongeveer 20 meter voordat het fietspad een haakse bocht maakt.
Fietspad door het Wodanswoud
Aan de zuidoost kant het Landgoed Wodanswoud ligt dit fietspad. Aan de rand van het weiland
kun je nog enkele bijzondere naaldbomen zien van het Landgoed. Landgoed Wodanswoud is voor publiek gesloten.
Aan de noordwest kant zijn de aarden wallen nog te zien, die om het akkerland lagen. Vroeger dienden deze wildwallen om het wild buiten te houden.
Route:
Neem het bospad.
Ga bij de Y-splitsing rechts af.
Loop door de Berkenopslag tot het kruispunt.
Sla links af en loop door het hek de heide op.
Uitzicht over de Wolfhezerheide
Uitzicht vanaf de Oostpunt van de Wolfhezerheide. Let eens op de mooi uitgegroeide bomen.
Route:
Neem het pad rechts.
Loop door tot een Y-splitsing.
Greppels Wolfhezerheide
Deze greppels in de Wolfhezerheide hebben ooit gediend als versterking van de nederzetting Oud Wolfheze. Op de plaatsen waar de weg door de nederzetting liep was de wal doorbroken. Hier konden karrenvrachten en reizigers gecontroleerd worden of werd tol geheven. De karrensporen verplaatsten zich in de loop van de tijd door de heide omdat als ze te diep uitsleten een nieuwe route gebruikt werd. Naar openingen in de versterkte wal toe vind je dan ook waaiers van oude karrensporen.
Route:
Neem op de Y-splitsing het pad links richting de oude eiken in de verte.
Wolfhezerheide
Hier sta je midden op de Wolfhezerheide. Kijk een wat een prachtige wolkenhemel rondom.
Verschillende bomen zijn prachtig uitgegroeid, dat komt omdat ze in het vrije veld staan.
Aan de onderzijde zijn ze kaal tot de reikhoogte van de koeien en paarden.
Zij lusten vooral in het voorjaar wel een groen blaadje. Bomen op terreinen die intensief begraasd worden, zijn aan de onderkant kaal. Je kunt eronder door kijken.
Route:
Neem op de kruising met de oude eiken het smalle paadje dat door de heide een stukje omlaag loopt.
Volg het pad langs de bosrand (rechts van het pad) tot je links van het pad een goed zicht hebt op de Wolfhezerheide.
Uitzicht over de Wolfhezerheide
Vanaf dit punt heb je een mooi vergezicht over de Wolfhezerheide, vooral als eind augustus de heide bloeit, is dit een prachtig landschap. Grote grazers zorgen ervoor dat de heide open blijft en kleine loofboompjes, zoals jonge berkjes geen kans krijgen.
Route:
Loop verder over het pad over de heide langs de bosrand tot je rechts van het pad een aantal berken ziet staan en je daarachter een mooi gezicht hebt op de Heelsumse beek in het dal.
Heelsums Beekdal
De Heelsumsebeek was vroeger een breed zijdal van de Rijn met veel meer water dan nu. De beek ligt diep en het dal is breed.
Aan het einde van de laatste ijstijd was de Heelsumsebeek een rivier, die de stuwwal doorsneed bij de Noordberg.
Op reliëfkaarten zijn twee oude zijarmen stroomopwaarts goed te zien. Een zijrivier komt van De Hoge Veluwe.
De andere volgt het dal waarin nu de A50 ligt en had de bron bij het vliegveld Terlet.
Route:
Volg het smalle paadje een eindje verder tot je bij conifeer achtige naaldbomen komt.
Jeneverbessen op de heide
De jeneverbes met z'n karakteristieke silhouet heeft in al zijn delen, hout en naalden als ook inde vruchten, aromatische oliën. De donkerblauwe bessen worden in de keuken gebruikt in bijv. in zuurkool. Maar ook de smaakloze alcohol uit granen werd een smaakje gegeven met deze bessen. Gin, en ook de naam Genever (nu Jenever) komt hier vandaan. Extracten van de jeneverbes hebben een geneeskrachtige werking.
In Nederland komt de jeneverbes bijna alleen nog voor op stuifzand met volwassen exemplaren. Zelden zie je jonge planten. De zaden hebben volgens het meest recente onderzoek, (2012) bepaalde bodemschimmels nodig om te kiemen. Dit kan verklaren waarom kiemplanten hier vrij zeldzaam. De jeneverbes staat op de Rode lijst, de lijst van beschermde planten. Hij mag niet gekapt worden en om schade door vee te voorkomen staat er vaak een hekje omheen.
Route:
Loop verder naar beneden tot je op een vijfsprong van paden bij een bruggetje over de beek staat.
Bruggetje Wolfhezerheide
Midden op de Wolfhezerheide heb je prachtig uitzicht over de heide.
Hier op de heide kunnen de alleenstaande bomen vrij uitgroeien. Ze krijgen dan zonder belemmering van licht en soortgenoten een eigen vorm.
Let eens op de verschillen in boomvorm van Berken en Eiken.
Achter de bomenrij zie je de Koningsheuvel. Een grafheuvel uit de bronstijd.
In het water zie je in het voorjaar vaak massaal Juncus bulbosus groeien. De beek kleurt er in die tijd rood van.
Route:
Steek het bruggetje en de vlonder over.
Sla links af, het pad langs de oude eiken.
Loop door tot je weer bij de beek aankomt.
Bovenloop Wolfhezerbeek
Op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen. Ondanks dat deze bovenloop meestal geen water voert en verderop zelfs geheel onderbroken is, staat hij op de kaart als watervoerend. Ook is veel werk verzet om de beekloop uit te diepen. Tot nu toe hebben deze werkzaamheden nog geen effect gehad op de hoeveelheid water in dit deel van de beek.
Route:
Neem het pad, dat langs de droge beekloop door de bosrand loopt.
Loop door tot het pad weer langs de watervoerende beek loopt en er rechts een bankje staat.
Uitzicht Heelsumsebeek
Dit deel van de Heelsumsebeek met veel verschillende en bijzondere plantensoorten is een klein paradijs voor plantenkenners.
De groene kleine blaadjes, die in het voorjaar weer massaal zichtbaar zijn, is het Sterrekroos, Callitriche een vrij zeldzame plant, kenmerkend voor stromend water. Ook het Dubbeloof een varensoort komt in dit gebied veel voor langs de beeklopen.
Daarnaast kun je verschillende Libellen, waaronder de prachtige blauwe Beekjuffers zien vliegen.
Route:
Volg het pad langs de beek.
Loop door tot je bij twee bruggetjes over een meander in de beek komt.
Meanders in de Beek
Begin vorige eeuw werden de beeklopen rechtgetrokken en verdiept ten behoeve van het stromende water voor het waterrad, dat de papiermolens aandreef. De beek diende een industrieel doel. Meanders en andere obstakels daarom werden rechtgetrokken.
Tegenwoordig is de beek niet meer industrieel in gebruik. Natuurbeschermingsorganisaties herstellen de oude beeklopen zodat Salamanders en andere beekbewoners hun natuurlijk milieu met stroomversnellingen en zandplaten terugkrijgen.
Route:
Volg het pad langs de beek.
Loop door tot je bij een poel in de beek bij het weiland een pad van rechts tegenkomt.
Poel Wolfhezerbeek
Bij deze poel kun je goed zien hoe prachtig schoon het water van de Wolfhezerbeek is.
Soms zie je enige visjes wegschieten. Ook zie op het water insecten lopen: de schrijvertjes.
Route:
Neem het pad langs het weiland richting snelweg (A50)
Steek de vlonder over van een droog beekdal.
Bovenloop van de beek
Het bruggetje in het pad ligt over de bovenloop van de Heelsumsebeek. Via een bovenloop werd water hoger in het dal aangevoerd om met het verval machines aan te drijven. Door de stoommachine zijn ze overbodig geworden; deze bovenloop ligt dan ook droog.
Het verloop van de beek is nog aan de bomenrij en de greppel in het landschap te herkennen. Deze beek met een behoorlijk verval zorgde voor 'groene' stroom, waterenergie voor de aandrijving van de 28 molens in dit stroomdal.
Verderop in de akker is de beekloop door de bewerking van de boer helaas zelfs helemaal verdwenen.
Route:
Loop verder het pad een haakse bocht maakt.
Zicht op de A50
In de herfst, winter en het voorjaar heb je vanaf dit punt zicht op de A50 en de landerijen van de Kabeljauw. In het bos zijn de sporen van oude wegen nog te zien, in de akker zijn ze door het ploegen verdwenen.
Route:
Neem de haakse bocht rechts af.
Loop door tot het bankje aan je linker hand.
Bankje Wolfhezerheide
Op de Wolfhezerheide kun je Blaarkoppen - een Oudhollands runderras - tegenkomen. Blaarkoppen kunnen er goed
tegen om het hele jaar buiten te lopen. Ze scharrelen op de heide hun eigen kostje bij elkaar. Zo hebben ze als grote
grazers een goed leven, dragen ze bij aan het natuurbeheer van Natuurmonumenten.
Deze blaarkoppen zijn van biologische boerderij Veld en Beek op de Noordberg en zorgen voor een lekker stukje vlees.
Route:
Loop door totdat je rechts een grafheuvel ziet en links het paaltje van het ROB.
Grafheuvels Wolfhezerheide
Er liggen verschillende grafheuvels op de Wolfhezerheide.
Het zijn de ronde heuvels in het terrein. Als je om je heen kijkt kun je er vanaf hier in ieder geval drie zien. De grafheuvel in de verte met de eenzame berk erbovenop heet koningsheuvel.
Hierin werden mensen in de prehistorie begraven. Soms is het voor één persoon, soms liggen meerdere personen in één grafheuvel.
Afhankelijk van de periode werd de as ook wel in een urm bijgezet. In de grafheuvels liggen geen schatten, gouden sieraden en zwaarden.
Route:
Loop door tot je aan weerszijden van het pad een dubbele wal ziet.
Versterkte wal
Oude houtwal om de akkers van de nederzetting Oud Wolfheze te
versterken. Of deel van de wal rondom de nederzetting zelf. De weg waar je over loopt heet de Schelmseweg of Oude Heerwech.
In het verleden werden de schelmen vanuit Wageningen en omstreken naar het gerecht en
wellicht de galg in Arnhem vervoerd. De huidige Schelmseweg tussen Oosterbeek en Arnhem maakte deel uit van de route.
Route:
Loop door tot er een pad van rechts komt.
Ontstaan heidevelden
Heidevelden worden door veel mensen toch nog vaak gezien als puur natuur. Ze worden echter door intensieve begrazing met schapen door de mens in stand gehouden. het zijn dus cultuurlandschappen op de hoge zandgronden van de Veluwe. Schapen graasden overdag met de herder de heide kaal. 's Nachts in de schaapskooi lieten de schapen hun uitwerpselen achter. Met dit beheer verarmde de heide door de jaren heen. De mest uit de potstal werd gebruikt op de akker. Zo ontstonden de vruchtbare esgronden in de buurt van de dorpen.
Route:
Loop door tot bij een T-splitsing, met een zandpad naar rechts.
Rondeel Wolfheze
Als je het graspaadje - zie blauwe driehoek op de steen - inloopt het bos in zie je een verhoging.
De afmetingen zijn 23 bij 30 meter, op de hoeken zijn ronde uitstulpingen alsof er torens hebben gestaan.
Hier lag het kasteel 'Het Hof van Wolfheze'. Over dit kasteel en haar bewoning is vrijwel niets bekend.
Na vertrek van de Spanjaarden omstreeks 1600 stond nog maar één van de vier hoektorens overeind.
Op een kaart uit 1616 staat bij deze toren de naam "Stratius Rondeel". Van Straaten (Stratius)
was de eigenaar van dit mysterieuze bouwwerk. Ook op een kaart van 1553 staat het rondeel afgebeeld.
Het veldpracticum archeologie van VU in Amsterdam doet hier jaarlijks in juni veldwerk.
Route:
Vervolg het pad over de heide en loop langs het ecoduct aan je linker hand.
Loop door tot er na het ecoduct een aantal paadjes van links komen.
Vergrassing heide
Door de intensieve veeteelt komt er tegenwoordig veel nitraat in het milieu. Nitraat is een meststof. Door de regen komt dit op de Heide neer. Omdat hier geen schaapskudde meer is, verarmt de Heide niet verder. Hierdoor krijgen grassen, die profiteren van de overmaat nitraat een kans. Als je niets zou doen verandert de heide in 10 jaar in gras en bos. Om dit te voorkomen plagt Natuurmonumenten de heide. Koeien zorgen ervoor dat het landschap open blijft en niet dichtgroeit met bomen.
Route:
Loop een flink eind in oostelijke richting (dit is met het weiland aan je linker hand), eerst over de heide en dan door het bos tot bij de asfaltweg.
Kapelheuvel Oud Wolfheze
In de 11de eeuw stond op de heuvel die tussen de weg en de snelweg ligt een kapel van ongeveer 21 bij 8 meter. De tufsteen fundamenten die in de grond zijn gevonden
zijn kenmerkend voor de Middeleeuwen. Lange tijd was deze kapel de enige voor de wijde omgeving, zoals voor de inwoners
uit Doorwerth en Heelsum. De kapelheuvel was het centrum van kerspel Wolfheze.
Kerspel is een oud woord voor 'parochie' of kerkgemeenschap. Kerspel Wolfheze maakte deel uit van bisdom Utrecht. Op
een kaart uit 1553 staat de kapel afgebeeld, met ernaast 1 boerderij en in de wijdere omgeving nog enkele boerderijen.
Route:
Volg de asfaltweg in oostelijke richting, waar deze langs een verlaten akker loopt.
Loop ongeveer 100 meter door totdat je aan je rechter hand in de bosrand twee grafheuvels ziet liggen.
Grafheuvelveld Oud Wolfheze
Deze twee grafheuvels zijn een laatste rustplaats voor mensen die hier in de late Bronstijd en IJzertijd geleefd hebben. Het waren toen markante punten in het open landschap, waarschijnlijk een herkenningspunt tijdens hun nomadisch bestaan. Voor ons nu vormen deze grafheuvels een aanwijzing dat het Wolfhezerbeekdal al vele eeuwen bewoond wordt. I was here!!
Route:
Volg de asfaltweg langs de rand van de verlaten akker.
Loop het bos in totdat je op een kruispunt voor een tunneltje komt.
Kloosterweg Wolfheze
Let op de grenspaal of pol in de berm bij het viaduct, de grens van de Heerlijkheid Doorwerth.
Ongeveer op de plek van dit knooppunt (of net ten oosten van het viaduct) kwamen in de 17de eeuw een aantal belangrijke wegen samen. Hier was een 'verkeersplein' uit de 17e eeuw met een vermoedelijke oppervlakte van één hectare. Voor de wandelaar zijn in dit gebied aanzetten en restanten van die wegen in het bos met enige fantasie terug te vinden. Bestudeer ook de recente stafkaart voor dit oude wegennet. Een belangrijke was "de Weg naer Utrecht", vroeger "Heerwech" of "Openen wech", of later " Schelmseweg". Nu heet deze weg " Oude Kloosterweg", maar heeft nog hetzelfde tracé eeuwenlang op dezelfde plaats op de Wolfhezerheide.
