Station Wolfheze heeft een lange geschiedenis. Niet alleen het historische stationsgebouw is bewaard. Ernaast staan bijvoorbeeld nog baanwachterswoningen. De Wolfhezerweg staat bekend om zijn dansende eiken. De Wodanseiken waren in de 19e eeuw een geliefde plek voor de schilders van de Oosterbeekse schilderschool. Ze zijn nog steeds indrukwekkend. Tegenover het Kousenhuisje is een oude schaapsdrift: een steil pad de helling op waarlangs de schapen vroeger richting de Wolfhezerheide gingen. Een wandeling over de Wolfhezerheide biedt vele verrassende uitzichten: zowel de uitzichten over de heide als die over het dal van de Heelsumse beek zijn prachtig. Op de Wolfhezer heide grazen wilde paarden en koeien.
Het station dateert van 1845. Baron Van Brakell van Kasteel Doorwerth bedong destijds deze halte bij de aanleg van de nieuwe spoorlijn Utrecht - Arnhem. Hij gaf in ruil toestemming om de spoorlijn over zijn grondgebied aan te leggen. De Wolfhezerweg en de befaamde Italiaanseweg liet hij daarvoor verharden. Zo kon hij met zijn koets over een verharde weg gemakkelijk naar zijn station rijden en in Den Haag komen.
Route:
Neem voor het station het rode fietspad evenwijdig aan het spoor (Parallelweg) in oostelijke richting. (Dit is links af als je met je rug richting het stationsgebouw staat.)
Loop door tot je links van het fietspad de baanwachterswoningen met moestuintjes ziet liggen.
Baanwachterswoning Wolfheze
Langs het hele traject van de spoorweg Utrecht-Arnhem-Elten zijn van dit type baanwachterswoning te vinden. Ze worden nog steeds bewoond, niet altijd door mensen van de NS. Door de automatisering is veel handwerk in het bedienen van wissels, seinen en slagbomen bij overwegen overbodig geworden.
Route:
Loop verder het bos in.
Loop een paar honderd meter verder tot je rechts van het fietspad een open vlakte met een heideveldje ziet liggen. Sla rechts af en loop door tot je bij het bankje op het heideveldje staat.
Heideveldje Wolfheze
Op de plaats van het smalle heideveldje met de beukenlaan liep in de 17de eeuw (kaart van Van Geelkercken, Gelders en Elshoff, 1632 - 1731) de weg Van Ginckel naar Wolfhees. Ondanks de andere meetmethoden om kaarten te maken, kan de heide en/of de laan als een restant van deze weg beschouwd worden. Op de oude kaarten sloot deze weg aan bij het wegenknooppunt op de noordoosthoek van de Laagen Enck. Het blijft opmerkelijk dat infrastructuur door de eeuwen heen weinig veranderd.
Route:
Neem het paadje dat over de strook heide loopt of neem het pad parallel daaraan dat door de beukenlaan loopt.
Loop door tot het paadje het fietspad kruist.
Beukenlaan Balijeweg
Ook hier zie je weer de restanten van een oude weg, nu vanaf station Wolfheze. Doordat de A50 het oude landschap doorsnijdt, is hier deze laan alleen nog als bomenrij aanwezig. In de augustus heb je een prachtig uitzicht over een paars heide veldje, waar de honingbijen nog volop zoemen. De bijen nemen in aantal af, naar de reden hiervan wordt onderzoek gedaan. Opvallend is dat de heidestruiken hier vrij groot en oud zijn en dat er weinig gras tussen groeit.
Op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen.
Route:
Volg vanaf de kruising met de beukenlaan het fietspad het bos in.
Sla links af op de asfaltweg (Balijeweg).
Loop door tot op de kruising met de Wolfhezerweg.
Wolfhezerweg
Kenmerk van de laan zijn de kronkelende takken van de eiken, ook wel Kromme eiken of Dansende eiken genoemd. Hierdoor is deze weg zeer bijzonder.
Helaas verdwijnen er door snoeiwerkzaamheden in de loop der jaren, steeds meer van deze kromme takken.
Het ziet er naar uit gezien de groeivorm, dat deze eiken zo in vorm gesnoeid zijn.
Route:
Neem de Wolfhezerweg in zuidelijke richting, dit is richting de borden einde bebouwde kom.
Loop rechts van de weg.
Neem direct na het viaduct over de A50 aan de rechterkant van de weg het zandpad het talud af.
Loop door tot de kruising voor het tunneltje.
Kloosterweg Wolfheze
Let op de grenspaal of pol in de berm bij het viaduct, de grens van de Heerlijkheid Doorwerth.
Ongeveer op de plek van dit knooppunt (of net ten oosten van het viaduct) kwamen in de 17de eeuw een aantal belangrijke wegen samen. Hier was een 'verkeersplein' uit de 17e eeuw met een vermoedelijke oppervlakte van één hectare. Voor de wandelaar zijn in dit gebied aanzetten en restanten van die wegen in het bos met enige fantasie terug te vinden. Bestudeer ook de recente stafkaart voor dit oude wegennet. Een belangrijke was "de Weg naer Utrecht", vroeger "Heerwech" of "Openen wech", of later " Schelmseweg". Nu heet deze weg " Oude Kloosterweg", maar heeft nog hetzelfde tracé eeuwenlang op dezelfde plaats op de Wolfhezerheide.
Route:
Loop over de asfalt weg richting de parkeerplaats.
Loop door tot je rechts van de weg een weiland met ziet liggen.
De Laagen Enck
Op deze weide is 's avonds tegen de schemering geregeld wild te zien, bijzonder is dat er soms een zwarte ree staat.
Dit perceel blijkt al vele jaren als landbouwgrond. Al op de kaart van Klinkenberg uit 1756 ligt het "uitgespaard" in bossen. Toen was het nog niet door een asfaltweg (Wolfhezerweg) doorsneden. Bij bestudering van oude kaarten is dit open gebied een herkenningspunt. Het landschap verandert, maar deze plek is door de eeuwen gelijk van vorm gebleven. Dat is wel heel bijzonder.
Route:
Loop richting de inrit van de parkeerplaats en loop door tot je op het fietspad van de grote weg staat.
Sla hier rechts af en loop ongeveer 10 meter door over het fietspad en sla meteen nog eens rechts af een bospaadje in dat rechts van het fietspad het bos inloopt.
Volg het paadje langs de rand van het weiland tot je bij de hoek van het weiland op een splitsing van bospaadjes staat.
Bosrand
Let hier eens op de overgang tussen het bos en het weiland. Er zijn uitgegroeide eikenbomen,
met een ondergroei van typische akkerrand soorten zoals Meidoorn, Lijsterbes en Vlierstruiken.
In de schemeruren is hier vaak wild te zien. Reeën komen dan uit de dekking van het bos en grazen op de akker.
Route:
Sla op de splitsing links af het bos in en loop door tot volg het pad.
Loop het pad bovenlangs de droge beek.
Ingegraven beeklopen
Om water in de beken te houden werd de beekloop steeds verder uitgediept.
Dit water was nodig voor de papiermolens die een eind stroomafwaarts stonden.
Let eens op het Dubbelloof dat hier overal op de steile verticale kanten voorkomt, een bijzonder varentje.
In het voorjaar zijn er hele plekken met bladvormige levermossen: Pellia, die massaal kapsels dragen.
Route:
Vervolg het pad met de beek aan de linker hand.
Rechtdoor bij het pad van links van over een bruggetje.
Nog een stukje doorlopen tot je op een splitsing met een pad van rechts uitkomt. Hier staat ook een bankje. Blijf op deze splitsing het pad langs de beek volgen. Op het stuk tot waar het paadje opnieuw de beek oversteekt kun je de grote Wodanseiken (levend en dood) zien staan.
De Wodanseiken
Een uniek monument voor Nederland. Hier zie je de oudste in het bos groeiende eiken.
Aan de vorm van de bomen kun je zien dat ze in het vrije veld hebben gestaan. Ze zijn prachtig vertakt.
Eiken kunnen slecht tegen een verandering van hun directe wortelmilieu, zoals een waterstandsverlaging. Sinds de aanleg van de A50 is een aantal bomen ingestort.
Route:
Loop verder over het paadje langs de beek.
Sla links af bij het bruggetje en meteen na het bruggetje weer rechts af.
Loop door tot je bij een kruising van brede bospaden staat (rechts tussen het groen verscholen staat een boerderij annex woonhuis).
Schaapsdrift heide
De Wolfhezerheide werd tot in het begin van de vorige eeuw begraasd met een kudde schapen.
Overdag zwierf de schaapherder met zijn kudde over de heide.
's Avonds bracht hij de schapen via de schaapsdrift weer naar de schaapskooi.
In deze schaapskooi werden heideplaggen, stro of strooisel uit het bos gestrooid.
's Nachts deed het vee haar behoefte. De mest werd opgepot, we noemen dit een potstal. De hoeveelheid mest die beschikbaar kwam,
bepaalde hoeveel akkergrond de boer kon bewerken. In het voorjaar werd al deze mest over de akkers verdeeld.
De arme zandgronden werden zo een beetje vruchtbaar. Men kon Boekweit en Aardappels verbouwen.
Route:
Neem vanaf de kruising van zandpaden het pad dat de helling omhoog loopt.
Passeer het hek en loop omhoog tot je op de heide bent.
Loop nog ongeveer 50 meter verder tot het kruispunt met de oude eiken.
Wolfhezerheide
Hier sta je midden op de Wolfhezerheide. Kijk een wat een prachtige wolkenhemel rondom.
Verschillende bomen zijn prachtig uitgegroeid, dat komt omdat ze in het vrije veld staan.
Aan de onderzijde zijn ze kaal tot de reikhoogte van de koeien en paarden.
Zij lusten vooral in het voorjaar wel een groen blaadje. Bomen op terreinen die intensief begraasd worden, zijn aan de onderkant kaal. Je kunt eronder door kijken.
Route:
Neem op de kruising met de oude eiken het smalle paadje dat door de heide een stukje omlaag loopt.
Volg het pad langs de bosrand (rechts van het pad) tot je links van het pad een goed zicht hebt op de Wolfhezerheide.
Uitzicht over de Wolfhezerheide
Vanaf dit punt heb je een mooi vergezicht over de Wolfhezerheide, vooral als eind augustus de heide bloeit, is dit een prachtig landschap. Grote grazers zorgen ervoor dat de heide open blijft en kleine loofboompjes, zoals jonge berkjes geen kans krijgen.
Route:
Loop verder over het pad over de heide langs de bosrand tot je rechts van het pad een aantal berken ziet staan en je daarachter een mooi gezicht hebt op de Heelsumse beek in het dal.
Heelsums Beekdal
De Heelsumsebeek was vroeger een breed zijdal van de Rijn met veel meer water dan nu. De beek ligt diep en het dal is breed.
Aan het einde van de laatste ijstijd was de Heelsumsebeek een rivier, die de stuwwal doorsneed bij de Noordberg.
Op reliëfkaarten zijn twee oude zijarmen stroomopwaarts goed te zien. Een zijrivier komt van De Hoge Veluwe.
De andere volgt het dal waarin nu de A50 ligt en had de bron bij het vliegveld Terlet.
Route:
Volg het smalle paadje een eindje verder tot je bij conifeer achtige naaldbomen komt.
Jeneverbessen op de heide
De jeneverbes met z'n karakteristieke silhouet heeft in al zijn delen, hout en naalden als ook inde vruchten, aromatische oliën. De donkerblauwe bessen worden in de keuken gebruikt in bijv. in zuurkool. Maar ook de smaakloze alcohol uit granen werd een smaakje gegeven met deze bessen. Gin, en ook de naam Genever (nu Jenever) komt hier vandaan. Extracten van de jeneverbes hebben een geneeskrachtige werking.
In Nederland komt de jeneverbes bijna alleen nog voor op stuifzand met volwassen exemplaren. Zelden zie je jonge planten. De zaden hebben volgens het meest recente onderzoek, (2012) bepaalde bodemschimmels nodig om te kiemen. Dit kan verklaren waarom kiemplanten hier vrij zeldzaam. De jeneverbes staat op de Rode lijst, de lijst van beschermde planten. Hij mag niet gekapt worden en om schade door vee te voorkomen staat er vaak een hekje omheen.
Route:
Loop verder naar beneden tot je op een vijfsprong van paden bij een bruggetje over de beek staat.
Bruggetje Wolfhezerheide
Midden op de Wolfhezerheide heb je prachtig uitzicht over de heide.
Hier op de heide kunnen de alleenstaande bomen vrij uitgroeien. Ze krijgen dan zonder belemmering van licht en soortgenoten een eigen vorm.
Let eens op de verschillen in boomvorm van Berken en Eiken.
Achter de bomenrij zie je de Koningsheuvel. Een grafheuvel uit de bronstijd.
In het water zie je in het voorjaar vaak massaal Juncus bulbosus groeien. De beek kleurt er in die tijd rood van.
Route:
Loop het pad in door het lage dal met de heide (recht tegenover het bruggetje).
Oude Hessenweg
Dit dal is uitgesleten door de vele karren die vanuit Ede
richting een doorwaadbare plaats in de Neder-Rijn reden. Op verschillende plaatsen op de Veluwe zijn deze oude karrensporen - Hessenwegen - nog steeds te zien:
Zichtbaar zijn meerdere evenwijdig aan elkaar liggende geulen en ruggen. Het was vroeger gebruikelijk een kapot gereden spoor -
in het losse zand - te verlaten en de reis ernaast voort te zetten. Op een drukke route kon de 'weg' zo soms wel honderden meters breed worden.
Route:
Loop door de heide tot bij de bosrand.
Sla hier links af.
Loop door tot bij het bankje.
Uitzicht Wolfhezerheide
Na een lange wandeling is het goed uitrusten op dit bankje met uitzicht over de Wolfhezerheide.
Geniet eens van de rust, concentreer je op de vogelgeluiden en probeer je af te sluiten van de geluiden van de snelweg.
Heb jij de Veldleeuwerik zien klimmen in de frisse voorjaarslucht en zijn vrolijke liedje horen zingen,
terwijl hij met zijn vleugels wijd uitgespreid weer tussen de heidestruiken daalt?
Route:
Sla na het bankje rechts af en ga het hek door het bos in.
Loop door tot ongeveer halverwege de grote provinciale weg.
Oude Kasteelweg
Dit stuk bospad is een gedeelte van de Oude Kasteelweg. Het verlengde van dit pad aan de overkant van de Utrechtseweg heet nu daarom nog Kasteelweg.
De lange rechte weg ligt westelijk langs de kerkheuvel in Oud Wolfheze. In het verlengde daarvan komt de oude Kasteelweg uit bij het knooppunt van boswegen bij de Kapelleboom aan de rand van de stuwwal. Vanaf de Kapelleboom is de Holle Weg nog steeds een belangrijke route naar Kasteel Doorwerth in de uiterwaarden.
Route:
Loop rechtdoor tot de kleine parkeerplaats aan de provinciale weg (Utrechtseweg).
Steek de provinciale weg over.
Sla aan de overzijde links af.
Villa's Utrechtseweg
De lintbebouwing aan de Utrechtseweg is kenmerkend voor de stedenbouwkundige planning van omstreeks 1900-1940.
Deze villa met een prachtige rieten kap is een typisch voorbeeld voor deze periode in Doorwerth, waarin veel in de Zuid Veluwse Landhuisstijl, afgeleid van de Amsterdamse School werd gebouwd.
Zelfs de tuinaanleg met bloemenborder en rozen is deels nog in oorspronkelijke staat.
Route:
Loop over het fietspad tot huisnummer 358.
Sla rechts af het voetpad tussen de villa's in (Jagerslaan).
Loop door tot het voetpad een asfaltweg wordt en links van de weg een bospad het bos ingaat.
Bebouwing Jagerslaan
Deze wijk met veel bungalows uit de jaren '60 heeft de stedenbouwkundige
opzet van een suburban style. De huizen staan een eind van de openbare weg. Een gemeentelijke groenstrook
naast de weg vergroot het gevoel van ruimte.
Nu de eerste generatie eigenaars hun pand verlaten, is het van groot belang deze stedenbouwkundige
visie te gebruiken als vast ijkpunt bij de beoordeling van bouwplannen. Wordt dit basisprincipe verlaten,
dan verdwijnt dit gevoel van ruimte in de wijk.
Route:
Sla op de Jagerslaan links af het bospad in (Cardanusbossen).
Loop door tot de driesprong.
Cardanusbossen
Om je heen zie je een bos van spaartelgen. Vroeger was dit bos hakhout.
Bij hakhoutcultuur worden de bomen onderaan bij de grond afgezaagd.
Op de afgezaagde stam of stobbe groeien dan meerdere nieuwe scheuten (de telgen).
Deze telgen kunnen na enige tijd (10-20 jaar) weer worden gekapt (afgezet). Het hout
werd als brandhout gebruikt en de bast voor looizuur om leer te looien
Toen begin twintigste eeuw brandhout minder nodig was, en looizuur chemisch werd samengesteld,
liet men maar één telg - de spaartelg - staan en uitgroeien tot een opgaande boom of overstaander. Deze meerstammigheid is daarom een zeldzaam verschijnsel, wat je hier nog kunt zien.
Als je goed kijkt zie je nog steeds de resten van een dikke oude stobbe onderaan en daarop een dunnere boom. Die stobbe is dus veel ouder, dan de boom die er nu op groeit.
Route:
Volg op de driesprong het pad omhoog (je ziet de hekken om het schoolplein van het Dorenweerd College dan rechts).
Loop door tot de volgende driesprong.
Dorenweerd College
Het Dorenweerd College is een scholengemeenschap voor middelbaar onderwijs met VMBO, HAVO, VWO en sinds 2010 ook tweetalig VWO waarbij de lessen grotendeels in het Engels worden gegeven. Consequent in aandacht en kwaliteit is het motto van het Dorenweerd College. De school telt meer dan 1000 leerlingen. Door de kleinschaligheid weten de leerlingen zich als persoon gekend, ze krijgen alle aandacht.
Veel scholieren uit de dorpen uit de omgeving bezoeken met veel plezier deze school.
Route:
Houd rechts aan op de driesprong en loop omhoog.
Sla rechts af op de driesprong na de top van de heuvel.
Loop door tot aan het bord loopgraven.
Loopgraven
De langwerpige geul, die je ziet is een restant van een loopgravencomplex van de Duitsers. Dit complex werd pas na de slag om
Arnhem in september 1944 aangelegd. De Duitsers vreesden namelijk een tweede aanval van de Geallieerden vanuit de al bevrijde Betuwe.
Nederlandse burgers, die bij razzia's waren opgepakt, moesten deze loopgraven uitgraven.
Dit complex is voor zover bekend - een van de beter bewaard gebleven restanten in de gemeente Renkum.
Route:
Sla vrijwel direct links af een klein bospad in.
Loop tot aan de asfaltweg (Kerklaan).
Stayokay Doorwerth gesloten
De Stayokay was een gezellig low-budget hotel op een prachtige locatie. Per 1 juli 2015 is de
Stayokay Doorwerth gesloten. Jammer.
Route:
Sla links af de asfaltweg op en steek over (Kerklaan).
Ga bij de kleine parkeerplaats rechts af het bospad in (Hoog Oorsprong & Zilverberg).
Cardanusbossen met bosbessen
De bosbessen doen het goed in de schaduw van de eiken. In juli zijn ze rijp. Helaas is er veel concurrentie van vogels en
andere tweevoeters.
Let eens op de kleine gele bloemen langs het pad in juni. Deze plant met de naam Hengel haalt met zijn wortels voedingsstoffen van andere planten zoals grassen en eiken. Het is dus een half parasiet. De zaden worden verzameld door Mieren, omdat er een lekker zoet puntje zit. Deze mieren zorgen zo voor de verspreiding van de Hengel.
Route:
Sla bij de driesprong rechts af tot de T-splitsing met een breed pad.
Adelaarsvarens
Adelaarsvarens staan overal om je heen. In het voorjaar komen de jonge lichtgroene scheuten de grond uit.
In de zomer vormen de varens een gesloten dek. En in de winter zijn de afgestorven varens nog steeds goed herkenbaar.
Zie je adelaarsvarens, dan weet je zeker dat op die plek al lang bos is. Zeker meer dan honderd jaar.
Adelaarsvaren verspreidt zich vooral door de wortelstokken, waaruit weer nieuwe varens groeien. In de wortelstokken
zit het reservevoedsel opgeslagen, zodat er elk voorjaar weer nieuwe takken boven de grond kunnen komen. Het duurt jaren
voordat een heel bosperceel een gesloten ondergroei van varens heeft. Het kan dus slechts een plant zijn. De bosbouwer, die gekapte bomen uit het bos sleept,
brengt soms stukken van de wortelstok van deze varens naar andere percelen over waar ze weer verder kunnen groeien.
De jonge scheuten in het voorjaar zijn een geliefde groente in de Chinese keuken. Maar pas op!, ze zijn ook giftig. Ze schijnen leverkanker te veroorzaken.
Route:
Sla rechts af het brede pad naar beneden en sla na 10 meter links af een klein bospaadje in.
Sla links af bij de brede dubbele beukenlaan.
Sla na ongeveer 20 meter rechts af, een klein paadje tussen de sparren door.
Loop door tot de open plek.
Huize Eekland
Je staat op de plek waar tot voor de oorlog Huize Eekland stond. Eek is een oud woord voor eik. Huize Eekland was het landhuis van Landgoed
De Zilverberg. Een groot deel van het dorp Doorwerth is gebouwd in de voormalige eikenhakhoutbossen van dit landgoed.
Die bomen zie je nog steeds tussen de huizen tot midden in het dorp. Die bomen behoren eigenlijk tot een heel oud bos, omdat stobben heel oud kunnen zijn. Soms meer dan 200 jaar.
De houtopbrengst van de hakhoutbossen was een vaste bron van inkomsten voor de eigenaren van dit landgoed.
Bij Huize Eekland hoorde een tuin en oprijlanen met een toegangshek. De tuin is aangelegd door Samuel Voorhoeve,
een landschapsarchitect die veel landgoederen op de Veluwezoom heeft ontworpen en aangelegd.
Route:
Loop vanaf de open plek een breed grindpad in met aan weerszijden steile wanden.
Sla aan het einde van de steile wand links af een paadje in.
Sla op de T-splitsing rechts af.
Loop door tot de poel.
Sprengkop Seelbeek
In het dal naast de Italiaanseweg ligt een poel, waar vrijwel altijd water in staat.
Het is waarschijnlijk een sprengkop van de Seelbeek.
Aan de steile randen is te zien dat mensen al jaren dieper graven om water in de poel te houden.
Door dieper te graven worden nieuwe watervoerende lagen aangesneden. Het in de bodem verzamelde regenwater uit een
gebied van ongeveer 1,5 -5 km rondom levert via niet doorlaatbare leemlagen water aan deze poel.
Op meerdere plaatsen op de stuwwal kun je zulke gegraven sprengkoppen (poelen) vinden.
De helling boven de poel is archeologisch zeer interessant en daarom beschermd gebied.
Route:
Ga op de klinkerweg met je rug naar de poel toestaan Neem het zandpad dat links op 20 meter afstand van de poel bij de dode beuk het bos inloopt.
Glooiend landschap Hoog Oorsprong
Via de akker kijk je uit over het glooiende landschap van voormalig Landgoed Hoog Oorsprong. Op oude kaarten is dit altijd een landbouwenclave geweest, akkers omsloten door bossen.
Juist deze afwisseling van dichte bossen, beken en open weilanden zijn heel goed bewaard gebleven in de gemeente Renkum, speciaal in het dorp Oosterbeek
Route:
Loop verder langs het bankje (links) tot de kruising.
Steek de kruising rechtdoor over en loop door tot je opnieuw op de hoek van een landbouwperceel staat.
Akkerranden
Akkerranden worden ingezaaid met een zeer rijk bloemenmengsel. Het bestaat uit zeker 25 soorten.
door al deze verschillende soorten regelmatig in te zaaien, lokt dit veel insecten.
Muizen en andere kleine knaagdieren vinden er voldoende voedsel. Roofvogels jagen de muizen.
Zo helpen we als mens de natuur een handje.
Route:
Loop tot de hoek van de akker.
Neem het pad met links de akker en rechts de bosrand.
Klimaatbomen Nuon
Deze zogenaamde klimaat bomen zijn door de Nuon geschonken.
Weet iemand enige achtergrond van dit promotie project voor groene stroom?
Route:
Vervolg het pad tot je het pad met fietspad iets voorbij de picknicktafel kruist.
Picknicktafel Hoog Oorsprong
Waar je in de omgeving van Doorwerth nu zo af en toe op een grasveldje nog een verdwaalde picknicktafel ziet staan, was het vroeger een drukte van belang. Veel mensen uit Arnhem en omstreken kwamen op de fiets of met de tram voor een dagje uit bij de Westerbouwing of de Branding. Men nam zelf brood en limonade mee. Een picknickveldje met een ijscoman bood de mogelijkheid om in de schaduw of de zon bij te komen van de fietstocht.
De akkerranden achter de picknicktafel zijn ingezaaid met een mengsel van wel dertig verschillende soorten zaden. zoals boekweit, bladrammanas, wikke-soorten, kaasjeskruid, phacelia, korenbloem, komkommerkruid en diverse klavers.
Insecten (bijen, hommels en zweefvliegen e.a.), vlinders en vogels en kleine zoogdieren vinden hier gevarieerd voedsel. De zaden worden ook gegeten door muizen, die op hun beurt door roofvogels en uilen gegeten worden. Pluk daarom geen bloemen!
Route:
Volg het fietspad in oostelijke richting, het beukenbos in (met de picknicktafel links van het pad en het fietspad rechts van de zandweg).
Loop ongeveer 100 meter door tot een vijfsprong bij een kruising met een brede laan.
Vijfsprong
Deze vijfsprong met beukenlanen is waarschijnlijk een van de vele lanen, die door Koning Willem III
werden aangelegd voor de jacht, waarbij het illustere jachtgezelschap zich zeer snel langs deze lanen verplaatste.
Hoewel koningswegen vrij recent zijn, zijn ze toch maar zeer gedeeltelijk terug te vinden. Dat schijnt samen te hangen met de vrij rücksichtslose manier waarop Koning Willem III deze wegen recht toe recht aan door de domeinen van de grondbezitters heeft aangelegd. Zodra die wegen in onbruik raakten, werden ze vrij snel door de grondgebruikers weer weggevaagd (maar kleine stukken liggen er nog).
Route:
Volg de smalle beukenlaan schuin omlaag het bos in.
Steek de viersprong over en ga vlak daarna rechts af.
Loop door tot aan de zichtas aan je linker hand.
Zichtas Rijnbrug
Een vrij gekapte zichtas op Landgoed Hoog Oorsprong. In de verte zie je de Rijnbrug bij Arnhem. Bij de aanleg van de
landgoederen werden vaak zichtassen vrijgehouden, zodat bezoekers verrast werden door de vergezichten, een buitenlandse ervaring.
In de loop van de jaren groeiden deze zichtassen dicht. Eind jaren 80 kapte het Geldersch Landschap deze zichtas vrij, zodat je ook verrast wordt door het vergezicht. De bomen zijn inmiddels weer in de breedte uitgegroeid, waardoor de zichtas versmald is.
Wat vindt je, zou het Geldersch Landschap de zichtas weer open moeten kappen?
Route:
Neem het pad links af met de zichtas aan de rechter hand. (Dit kan dezelfde weg terug zijn).
Sla het eerste pad rechts af. Dit is een scherpe hoek.
Volg enkele honderden meters het pad tot je onderaan de heuvel in het dal staat en het pad links weer heuvel op loopt.
Droogdal
Dit droogdal is in de ijstijd uitgesleten door het smeltwater van de ijskap.
Sinds de ijskap geen smeltwater meer gaf bleef alleen het oude beekdal over.
Dit heet een droogdal. Hoewel de beek zelf hier niet meer stroomt, is het nog steeds een natte plek.
Elzen, die hier groeien, verdampen zoveel water dat het weiland redelijk droog blijft.
Omgevallen boom, leem tussen de wortels, wortelde in de oppervlakkige leemlaag.
Route:
Volg het pad met een bocht naar links, het dal uit de volgende heuvel omhoog.
Steek de verharde weg over en neem het pad tussen de oude coniferen door.
Loop door tot op de kruising van paden.
Uitzicht Laag Oorsprong
Uitzicht vanuit het bordes van het voormalig landhuis Laag Oorsprong. De landgoederen Laag- en Hoog Oorsprong liggen op de stuwwal tussen landgoed De Hemelseberg en Pietersberg. De welgestelden uit de 17de eeuw kozen deze plekken vanwege het mooie landschap voor hun buitenplaatsen. De stoep van het laatste landhuis van Laag Oorsprong kunt nog terugvinden in het gras.
De voortuin was in terrassen aangelegd en zijn nog zichtbaar in het weiland.
Achter je ligt de (moes-)tuin van Landgoed van Laag Oorsprong: een oase van rust en schoonheid ontworpen door landschapsarchitect Sprenger.
De tuin is recent opgeknapt. Je kunt er thee drinken, taart eten, met een bootje op de waterloop spelen en door de tuinkamers wandelen.
Route:
Loop verder langs het weiland tot het pad naar links richting de opgehoogde fundamenten.
Fundamenten Landhuis Laag Oorsprong
Bij een opknapbeurt van de tuin van het Landgoed Laag Oorsprong door de eigenaar, Geldersch Landschap, zijn de nog aanwezige restanten van een van huizen dit op deze plek gestaan hebben als footprint in 2012 hersteld. Wat je nu boven de grond ziet is die footprint van het grootste Landhuis Laag Oorsprong.
Een ondernemer uit begin 1900 (Bakker) had hier een suikerfabriek gevestigd, die bieten tot suiker verwerkte. Hoe je dat deed, was toen nog niet bekend. Bakker reisde daarom zelf naar Dresden af om daar van een chemicus te horen, hoe je geraffineerde suiker maakte. Bakker was met deze wijze van suikerproductie de eerste in Nederland.
Route:
Loop verder tot bij de bosrand.
Laag Oorsprong- tuin restanten
Verschillende uitgegroeide coniferen zijn resten van de oude tuin. Een Sequoiadendron giganteum (Mammoetboom), een Magnolia en een Kers, uitgegroeide coniferen en andere bijzondere bomen en heesters behoren tot de restanten van de tuin voor het landhuis Laag Oorsprong.
Route:
Loop verder tot op de splitsing.
Landgoed Laag Oorsprong
De stuwwal bevat voor water niet doorlaatbare aardlagen, de leemlagen.
Watervoorraden uit de stuwwal komen op verschillende plaatsen aan de oppervlakte (sprengen of sprengkoppen).
Deze sprengen zijn vaak door mensen uitgegraven. Onder andere door dit schone water hebben zich al vroeg mensen
op de stuwwal gevestigd.
De landgoederen gebruikten deze sprengen om de kunstmatige vijverpartijen van stromend water te voorzien.
Het water is bijzonder schoon en koel. Je ziet er zelden algengroei.
Route:
Loop door het dal omhoog met de beek rechts.
Watervalhuisje
De beek passeert verschillende opgeknapte en originele stuwtjes bij zijn loop richting de Rijn. Dit watervalhuisje is daar onderdeel van. Het is hersteld naar voorbeeld van een bouwwerk dat hier in de romantische periode al stond. Toen was het een attractie voor toeristen en bezoekers van de uitspanning, die hier bij de Hemelseberg te vinden was.
Een picknickbank staat er nu op die plek.
Route:
Vervolg het pad.
Bruggetjes
De loop van de beek wordt gekruist door verschillende bruggetjes. Deze bruggetjes van landgoed Laag Oorsprong zijn hersteld in romantische sfeer. In de tijd van de romantiek had men bewondering voor de puurheid van natuurlijke vormen, vandaar dat de bruggetjes van gekronkeld hout zijn gemaakt.
Route:
Steek het bruggetje over.
Vervolg het pad met de beek links.
Barokke as
Eigenaren van landgoederen wilden graag pronken met hun bezit. Ze wilden de natuur naar hun hand zetten. De kwel van water uit de stuwwal gaf de beroemde tuin- en landschapsarchitecten de gelegenheid eens groots uit te pakken. Deze opeenvolging van stuwtjes en waterpartijen wordt de barokke as genoemd. In 2003 bij het beekherstel is deze trap geheel hersteld met een bijzonder kunstwerk op het einde.
Route:
Steek het bruggetje over.
Loop het pad omhoog met links de watervalletjes.
Granieten boog
Deze granieten boog is aangelegd bij beekherstel in 2003. De boog is herinnering aan
een fontein die in de bovenste vijver stond.
Het dal van de Oorsprongbeek is toen in grote lijnen hersteld zoals het was omstreeks 1800 in de tijd van de suikerfabriek.
Route:
Loop het pad omhoog en sla bij de bovenste vijver rechts af.
Vervolg het pad rechts van de vijver.
Wijer Kruitmolen
Het stille wateroppervlak, waarin de bomen zich dromerig weerspiegelen, geeft de wandelaar rust tot overpeinzingen.
Het lijkt hier een rustige landgoedtuin, maar op een kaart van 1702 staan hier in de beek 'De Oorspronck' 2 kruitmolens getekend.
Een kruitmolen maakt buskruit. In het archief is van deze molens is weinig bekend. Deze vijver was waarschijnlijk de wijer van de kruitmolen.
In een wijer wordt het beekwater opgespaard, om te zorgen voor meer waterdruk voor de molen.
In een kruitmolen werd salpeter, zwavel en koolstof tot poeder gestampt en daarna in de gewenste verhouding samengevoegd tot buskruit voor jacht, explosieven of geschut.
Route:
Vervolg het pad tot het bruggetje.
Fietspad naar Oosterbeek
Vanuit de brug heb je een prima overzicht over verschillende waterpartijen van Landgoed Laag Oorsprong.
De bovenste vijver wordt geheel door kwelwater uit de stuwwal gevoed. Het water is daardoor kraakhelder. De schrijvertjes
en schaatsenrijders op de oppervlakte duiden op schoon water en als je goed kijkt zie je de stekelbaarsjes zwemmen.
De Oorsprongbeek was eerst alleen een natuurlijke beek met een verval van 35 meter.
De waterkracht maakte dit een goede plek voor industrie. Watermolens en later de suikerfabriek maakten gebruik
van de waterkracht voor de aandrijving. Naarmate er meer industrie kwam, was er meer behoefte aan water en werden er
sprengbeken naast de natuurlijke beekloop gegraven.
Route:
Neem het zandpad richting het theekoepeltje aan het einde van de vijver, met de vijver en het bruggetje rechts van het zandpad.
Loop een stukje langs de vijver, daarna steil omhoog tot bij een theekoepeltje.
Moskoepel
Moskoepel van Borsselenweg
Vanuit de houten koepel heb je een goed uitzicht over de waterpartijen van het landgoed Laag Oorsprong.
De houten koepel ligt op de plek waar vroeger de moskoepel lag, een onderdeel van verfraaiingen van de oude Landgoedtuin.
In vroeger tijden was het hier veel opener, en had je een goed uitzicht op het hele landgoed tot onderaan de stuwwal.
Onder de koepel zie je de bron van de beek. De beek wordt door kwelwater uit de stuwwal gevoed.
Met een verval van 35 meter tot aan de Neder-Rijn, loop je langs verschillende vijvers en watervallen omlaag.
Route:
Steek de van Borsselenweg over en neem de Wolterbeekweg.
Loop de Wolterbeekweg uit.
Steek de provinciale weg (Utrechtseweg) over.
Neem het graspad aan de overkant (Bilderbergbossen).
Loop door tot de driesprong bij bankje.
Wolterbeekweg
Knooppunt van wandelroutes nabij de Wolterbeekweg. Bij een knooppunt komen meerder routes bij elkaar.
Ook hier staan bijzondere huizen aan de Utrechtseweg. Het aardige is dat er nu al twee huizen in stijl zijn uitgebreid tot woningen van deze tijd. Op deze wijze versterken zij het dorpsbeeld.
Route:
Neem het pad langs de rand van de akker naast de villa's.
Esdoorn Bilderberg
Midden op dit voormalig slagveld tijdens de Slag om Arnhem stond een zeer oude suikeresdoorn (Maple Leaf). Het was een enorme markante boom, die het oorlogsgeweld ter plaatse had overleefd.
Helaas hebben twee stormen de oude esdoorn geveld en moest deze markante boom worden omgezaagd. De jonge suikeresdoorn werd door burgermeester Jean Paul Gebben samen met Myrthe Pas geplant op de oude plek midden op de akker. De restanten van de oude boom liggen ter bescherming om de nieuwe. De boom is aangemeld op de monumentale bomenlijst van de gemeente Renkum.
Route:
Loop langs de asfaltweg omhoog tot de T-splitsing (Sonnenberglaan - Valkenburglaan)
Slagveld De Bilderberg
De open velden bij Landgoed De Bilderberg waren in de septemberdagen van 1944 het slagveld voor veel heftige gevechten. Vele Engelse parachutisten, die op 17 en 18 september geland waren bij de Telefoonweg in Heelsum en op de Ginkelse Heide te Ede, sneuvelden in Oosterbeek. De Gliders met Poolse parachutisten zijn geland op het terrein Johannahoeve. De Slag om Arnhem was een onderdeel van de Operatie Market Garden. Men probeerde een bruggenhoofd te vormen aan de noordzijde van de Rijn. Op dit terrein zijn veel re-supply drops geweest van goederen en voedselbevoorrading.
Twee vliegtuigen zijn tijdens deze gevechten neergestort in de bossen achter het hotel De Bilderberg.
Route:
Neem de asfaltweg langs de paardenweiden (Sonnenberglaan).
Huis Sonnenberg
Een historisch huis aan het begin van de oprijlaan naar het voormalige Landhuis de Sonnenberg.
Elk voormalig landhuis in Oosterbeek, Doorwerth, Heelsum en Renkum had natuurlijk een eigen
karakteristieke bouwvorm voor de bijgebouwen op de eigen landerijen.
Zo kon de passant zien hoe groot het landgoed wel niet was.
Op Landgoed De Sonnenberg zijn nog enkele huizen van het oude landgoed bewaard gebleven.
De verbouwing van de Oude Herberg sluit hier in historisch opzicht op aan.
Route:
Vervolg de weg.
Velden Sonnenberg
Van hieruit heb je uitzicht over de velden van voormalig Landgoed De Sonnenberg.
Aan de rand van de akkers en weilanden liggen de boerderijen en woonhuizen half verscholen tussen de hoge laanbomen.
Is het niet bijzonder dat zo dicht bij de dorpskernen lanen afgewisseld worden met open wei- en bouwlanden en prachtige tuinen?
Hoewel de natuur de contouren van de tuinen in de loop van de jaren wat vervaagt heeft, zijn ze nog altijd aanwezig.
Route:
Vervolg de weg.
Serviceflats Vrijheidslaan
In het tuin van het voormalig Landgoed zijn service flats gebouwd. Deze passende bebouwing
op voormalige landgoederen is al sinds jaren prioriteit van de gemeente. Bij de inpassing
van de vier gebouwen is rekening gehouden met de boomgroepen in het park.
Route:
Vervolg de weg.
Serviceflats
Aan de Oranjeweg zijn de serviceflats gebouwd op dezelfde wijze als dat de
boerderijen er van oudsher stonden. Half verscholen in het groen aan de rand van de open ruimte
is deze bebouwing op voormalige landgoederen een goed voorbeeld, hoe nieuwbouw op een prettige wijze
in het landschap ingepast kan worden.
Route:
Vervolg de weg.
Hoekhuis Sonnenberg
Karakteristiek huis aan het begin van een van de oprijlanen van Landgoed Sonneberg.
Weet iemand iets meer van de historie van dit huis?
Route:
Sla links af bij de provinciale weg (Utrechtseweg).
Loop verder tot de herdenkingsnaald links.
Het 'Airborne-monument'
Het 'Airborne-monument' is ter herinnering aan de slag om Arnhem. De beeldengroep aan de bovenzijde
beeld de vrijheid uit en de inzet van burgers en soldaten om dat te bereiken. Aan de voet van de zuil staan vier
voorstellingen, die de slag om Arnhem samenvatten. Op het informatiebord staat meer uitleg.
Route:
Aan de overzijde van de Utrechtseweg ligt het Airborne museum.
Airborne Museum 'Hartenstein'
De Villa Hartenstein was het hoofdkwartier van de Britse generaal Urquhart die de slag om Arnhem van
17 tot 26 september 1944 leidde. De slag om Arnhem maakte deel uit van de operatie 'Market Garden'. Deze operatie was
bedoeld om met een bliksemactie via België en Nederland Duitsland binnen te vallen. 35.000 parachutisten zijn gedropt boven Nederland,
waarvan 11.000 in deze omgeving. Nadat het mislukte om de Rijnbrug bij Arnhem in handen te houden, slaagden slechts 2400 man erin de
overkant van de Rijn te bereiken. 17.000 soldaten zijn gesneuveld of vermist bij deze operatie.
Het vernieuwde Airborne Museum geeft met de Airborne Experience een visuele voorstelling van deze strijd in de septemberdagen.
Route:
Vervolg de weg.
Klein Hartenstein
Villa Hartenstein had deze oranjerie voor het overwinteren van de bijzondere planten van het landgoed. Villa Hartenstein is het enige
landgoed in de gemeente Renkum waarbij hoofdgebouw met bijgebouwen en -restanten van - het park nog aanwezig zijn.
Wie weet waarom de grote ramen van de oranjerie aan de Noordzijde (schaduwkant) zitten?
De oude tuinmanswoning staat verscholen in de bosjes bij de parkeerplaats.
De oranjerie heeft jarenlang dienst gedaan als brandweerkazerne. Nu kun je er heerlijk op het terras zitten.
Route:
Vervolg de weg.
Villa's Utrechtseweg
Villa's aan de Utrechtseweg staan er wat kaal bij als je ook de oude beelden kent.
Alle doorgaande wegen, zo ook de Utrechtseweg waren beplant met hoge laanbomen.
Vaak waren er buiten de bebouwde kom dubbele rijen beuken.
Wegens verkeersveiligheidsredenen schijnen wegen met laanbomen helaas niet meer mogelijk te zijn,
Route:
Vervolg de weg tot de verkeerslichten.
Schoonoord Oosterbeek
Het "buiten" Schoonoord opende in 1894 haar deuren als hotel.
Het was een favoriete bestemming voor de gegoede burgerij vanwege de kunst en de lommerrijke omgeving. Zij logeerden
hier soms een zomer lang.
Tijdens de slag om Arnhem - september 1944 - veranderde alles. Het hotel werd door de 1e Engelse Airborne divisie
als noodhospitaal ingericht. Meer dan 500 gewonden werden hier binnengebracht en verzorgd.
Door de felle strijd, raakte het gebouw zwaar beschadigd. De oude glorie kreeg het gebouw niet terug, maar haar
indrukwekkend verleden blijft bestaan. Veteranen uit de Tweede Wereldoorlog ontmoeten elkaar nog steeds in 'de Airborne Pub'
rondom de herdenkingsdagen in september. Het is moeite waard om het kamertje
met herinneringen te bezoeken.
Route:
Loop de Stationsweg in.
Volg de trolleydraden tot het stationsplein.
NS Station Oosterbeek
Startpunt voor wandelingen vanaf station Oosterbeek Hoog.
Hier zijn overstapmogelijkheden voor de trein, buslijn 1 en de trolley naar Arnhem.
