Je loopt langs grafheuvels uit de bronstijd en komt de Kapelheuvel van Oud Wolfheze tegen. Om de gebieden, die behoren tot de ecologische hoofdstructuur met elkaar te verbinden zijn er bij Wolfheze twee ecoducten aangelegd. Eén ervan is ook toegankelijk voor wandelaars. Zo worden de Wolfhezerheide en de Doorwerthse heide met elkaar verbonden tot één wandelgebied. Een ecoduct is een brede brug waarmee het wild de snelweg kan oversteken. Vanaf de wandelroute kun je dit goed bekijken. De Wandelroute loopt over de Doorwerthse heide. Vanaf de Doorwerthse heide kun je goed zien dat Doorwerth op een heuvel in het bos ligt. Verscholen achter Meidoornhagen en Knotwilgen langs de Heelsumsebeek ligt een complex met volkstuintjes, waarvan velen actief bewerkt worden. In de zomermaanden kun je tegen een kleine vergoeding bloemen kopen en soms zelf plukken bij de volkstuin vereniging. Park Heidestein en Huis Heidestein vormen samen een oud landgoed in Heelsum. Nu is wat er overgebleven is van het landgoed een park geworden. Het is opengesteld voor publiek.
Let op de grenspaal of pol in de berm bij het viaduct, de grens van de Heerlijkheid Doorwerth.
Ongeveer op de plek van dit knooppunt (of net ten oosten van het viaduct) kwamen in de 17de eeuw een aantal belangrijke wegen samen. Hier was een 'verkeersplein' uit de 17e eeuw met een vermoedelijke oppervlakte van één hectare. Voor de wandelaar zijn in dit gebied aanzetten en restanten van die wegen in het bos met enige fantasie terug te vinden. Bestudeer ook de recente stafkaart voor dit oude wegennet. Een belangrijke was "de Weg naer Utrecht", vroeger "Heerwech" of "Openen wech", of later " Schelmseweg". Nu heet deze weg " Oude Kloosterweg", maar heeft nog hetzelfde tracé eeuwenlang op dezelfde plaats op de Wolfhezerheide.
Route:
Volg de asfaltweg in westelijke richting het bos in (tegenover de weg die onder het tunneltje door loopt.)
Loop rechtdoor bij het zandpad links.
Steek het wildrooster over.
Loop door tot de grafheuvels aan je linker hand.
Grafheuvelveld Oud Wolfheze
Deze twee grafheuvels zijn een laatste rustplaats voor mensen die hier in de late Bronstijd en IJzertijd geleefd hebben. Het waren toen markante punten in het open landschap, waarschijnlijk een herkenningspunt tijdens hun nomadisch bestaan. Voor ons nu vormen deze grafheuvels een aanwijzing dat het Wolfhezerbeekdal al vele eeuwen bewoond wordt. I was here!!
Route:
Volg de asfaltweg totdat deze een scherpe bocht naar links maakt.
Kapelheuvel Oud Wolfheze
In de 11de eeuw stond op de heuvel die tussen de weg en de snelweg ligt een kapel van ongeveer 21 bij 8 meter. De tufsteen fundamenten die in de grond zijn gevonden
zijn kenmerkend voor de Middeleeuwen. Lange tijd was deze kapel de enige voor de wijde omgeving, zoals voor de inwoners
uit Doorwerth en Heelsum. De kapelheuvel was het centrum van kerspel Wolfheze.
Kerspel is een oud woord voor 'parochie' of kerkgemeenschap. Kerspel Wolfheze maakte deel uit van bisdom Utrecht. Op
een kaart uit 1553 staat de kapel afgebeeld, met ernaast 1 boerderij en in de wijdere omgeving nog enkele boerderijen.
Route:
Neem in de bocht van de asfaltweg het zandpad in westelijke richting.
Loop een flink eind door, eerst langs bomen, dan over de heide.
Loop door tot er van rechts een aantal paadjes vanaf het ecoduct komen.
Vergrassing heide
Door de intensieve veeteelt komt er tegenwoordig veel nitraat in het milieu. Nitraat is een meststof. Door de regen komt dit op de Heide neer. Omdat hier geen schaapskudde meer is, verarmt de Heide niet verder. Hierdoor krijgen grassen, die profiteren van de overmaat nitraat een kans. Als je niets zou doen verandert de heide in 10 jaar in gras en bos. Om dit te voorkomen plagt Natuurmonumenten de heide. Koeien zorgen ervoor dat het landschap open blijft en niet dichtgroeit met bomen.
Route:
Neem één van de vele paadjes die in noordelijke richting door de heide en de houtwal lopen richting het ecoduct. (De route naar het ecoduct is te herkennen aan de markering van het Klompenpad: blauwwitte klompjes.)
Loop door het klaphek en ga vervolgens de trap omhoog.
Loop door tot halverwege het ecoduct waar twee kijkgaatjes in de stenen muur zitten.
Wild observatiegaten ecoduct
Het ecoduct is voorzien van wild observatiegaten. Zo kun je zien of je niet de enige bent die het ecoduct oversteekt.
Cijfers over het aantal passanten en welke soorten zullen we hier vermelden, zodra er gegevens bekend zijn.
Route:
Loop over het ecoduct en volg dan het pad mee met de bocht naar rechts.
Loop nog iets verder tot op de kruising van bospaden.
Ecoduct Wolfhezer heide
Om de verschillende gebieden van de ecologische hoofdstructuur echt als een doorlopend gebied voor wild met elkaar te verbinden zijn bij Wolfheze twee ecoducten aangelegd. Dit ecoduct over de A50 verbindt de Wolfhezerheide met de Doorwerthse heide. Het is de bedoeling dat via het ecoduct wilde dieren de snelweg over kunnen steken. Zo wordt versnippering van hun leefgebied tegengegaan. Doordat dieren via deze bruggen over snelwegen veilig kunnen oversteken, kunnen ze individuen van andere populaties ontmoeten en zich voortplanten. Zo wordt inteelt voorkomen.
Route:
Neem vanaf de kruising het pad dat haaks op de snelweg, in noordelijke richting, het bos in gaat.
Loop door tot je een grote kuil aan je rechter hand ziet.
Wadi snelweg A50
Hier zie je een wadi naast de snelweg. Een zo'n groot bestraat oppervlak als hier bij het ecoduct vraag om maatregelen om wateroverlast bij stortbuien te voorkomen. Daarvoor worden deze wadi aangelegd. Regenwater dat op het verharde oppervlakte terechtkomt, kan via deze kuil in de grond wegzakken. Dit verhoogt de grondwaterstand en vermindert het aanbod van oppervlakte water bij de rioolzuivering.
Route:
Loop door tot in het bos.
Betonnen greppel
Wie weet waarvoor deze betonnen greppel in het bos aan de rand van het terrein van Pro Persona gediend heeft?
Route:
Sla links af en volg het kleine paadje door het bos.
Loop door tot je aan je linker hand een open vlakte voor het ecoduct ziet liggen en je goed over het ecoduct kan kijken.
Uitzicht op het ecoduct
Vanaf dit punt heb je als wandelaar goed uitzicht op de baan voor het wild over het ecoduct.
Overdag maken allleen kleinere dieren gebruik van de overgang. In de vroege ochtend of in de schemering kun je geluk hebben en een ree, vos of das op deze veilige manier de snelweg oversteken.
Door de aanleg van deze toch wel kostbare ecoducten, wordt het leefgebied van de zoogdieren aanmerkelijk vergroot. Dat komt de vitaliteit van de diverse populaties ten goede.
Route:
Loop door tot het einde van de open vlakte.
Sla kort hierna links af (volg het Klompenpad) en loop door tot je bij het hek van de Doorwerthse heide komt.
Loop door het klaphekje de heide op en neem op de Y-splitsing het rechter pad.
Loop door tot je op een T-splitsing komt.
Vergrassing Heide
Beheerders van heidevelden doen er alles aan de heide in stand te houden. Maar in sommige delen krijgen overblijvende grassen de overhand. Ook op deze heide zijn er stukken, waar het pijpenstrootje de concurrentieslag gewonnen heeft. Deze pollen gras, met de hoge lange bloemstengels, zijn overblijvers, die elk voorjaar weer nieuwe groene bladeren vormen.
Let in de winter eens op de verscheidenheid in vorm van de grassen op en naast het pad.
Route:
Neem het pad dat in zuidelijke richting over de Doorwerthse heide loopt. (Dit is het pad richting de snelweg en richting de flats van Doorwerth die boven het bos uitsteken aan de andere kant van het dal.)
Loop door tot op de T-splitsing.
Open Heide Landschap
De Doorwerthse Heide is een klein maar weinig vergrast heideveld, direct naast de A50.
In de septemberdagen van 1944 landen hier ook de Airborne divisies van onze bevrijders in hun kleine transportvliegtuigen met een glider op sleeptouw. De parachutisten voegden zich samen met andere groepen om het bruggenhoofd te vormen en te verdedigen tijdens de slag om de brug bij Arnhem.
Voor meer informatie hierover is een bezoek aan het Airborne Museum te Oosterbeek zeer informatief.
Route:
Loop vanaf het midden van de heide het pad in westelijke richting. Dit is met de snelweg en de flats van Doorwerth aan je linker hand.
Loop door tot je rechts van het pad in de heide een vossenhol ziet liggen.
Vossenhol
Wie vanaf het pad een stukje in noordelijke richting kijkt, ziet een bult met zand liggen. Vlak daarachter ligt een vossenhol te midden van de heide. Bij nat weer kun je de pootafdrukken zien staan. Je wordt verzocht al te dicht bij te komen om de vos niet te storen.
Route:
Loop een stuk verder over het pad.
Soorten grassen
Natuurlijk is het de bedoeling dat je op de Doorwerthse Heide ook veel heide tegenkomt.
Hier is de heide jammer genoeg erg vergrast. Er staan hier verschillende soorten gras, die het hele jaar ook van elkaar te onderscheiden zijn.
Op het pad tref je soorten aan die goed tegen betreding kunnen. Ze bloeien vaak al in juni. De bundels grassen, die je overal langs het pad ziet, (zie ook de foto) is het Pijpenstrootje. Het hele jaar door lijkt dit het een bundel dor droog gras, maar in juni verschijnen de eerste groen bladeren en in augustus bloeit de soort volop. Kijk eens naar de details van de grasbloemen en er zal een wereld van prachtige details voor je opengaan.
Vind je nu ook niet dat grassen de moeite van het bekijken waard zijn?
Route:
Vervolg je route op het pad en loop door tot je bij de eerste Berken van de bosrand bent.
Uitzicht op Doorwerth
Kijk je over de snelweg dan zie je het dorp Doorwerth liggen. Te zien is hoe Doorwerth op de top van een heuvel ligt. De flats steken samen met het gebouw van het Leo Kannerhuis boven de bomen uit.
Je ziet van hieruit ook goed hoe de snelweg in de stuwwal is ingesneden. De weg ligt verdiept. Dit was nodig, omdat de helling ook voor het vrachtverkeer te steil was. De geleidelijke afdaling naar het Rijndal is dus vanaf hier al ingezet.
Route:
Volg het pad tot je in de bosrand op een T-splitsing aankomt.
Berkenopslag in de Heiderand
Ondanks dat de Doorwerthse Heide begraasd wordt door Runderen kon niet worden voorkomen dat de heide langzaam dichtgegroeid met berken. Deze berken komen op uit zaden van de nabijgelegen bomen in het bos. Berkenzaden hebben kleine vleugels en worden gemakkelijk door de wind verspreid. Deze opslag is in de laatste 20 jaar uitgegroeid tot bomen die hier haast een bosrand vormen. met de karakteristieke witte stammen geeft deze strook wel een mooie natuurlijke overgang naar de omringende akkerlanden.
Route:
Neem het pad over de heide in zuidelijke richting.
Loop door tot je aan je rechter hand de proefvelden ziet liggen.
Velden Barenburg
De keurige groene percelen zijn de kweekvelden van verschillende soorten zaden van de firma Barenburg. Het akkerland is ingedeeld in kleine plotjes met elk een ander soort gras erop. Ze worden gebruikt om nieuwe grassoorten en mengsels te kweken, te vermeerderen en te onderzoeken. Ook de grasmengsels voor de voetbalvelden van beroemde clubs worden geleverd door de firma Barenburg. Nederland levert soms de plaggen waarop de wedstrijden plaats vinden.
Route:
Loop door tot je direct rechts naast het pad een hek ziet staan.
Loop door tot de uiterste punt van dit hek.
Japanse Duizendknoop
Japanse Duizendknoop was een tiental jaren geleden een modieuze tuinplant. Helaas is deze plant uit de tuin ontsnapt en heeft zich her en der gevestigd. Nu wordt de soort beschouwd als een agressieve exoot in de natuur, die nauwelijks te bestrijden is.
De plant komt mee met puin en ander tuinafval dat ergens tijdelijk gestort wordt. Het puin wordt opgehaald maar de zaden en wortelstokken van de plant blijven achter.
Vooral de stevige wortelstokken zijn er de oorzaak van dat de plant moeilijk te verwijderen valt.
Nota Bene: de koeien die de heide begrazen lijken deze plant te lusten. Waardoor verdere uitbreiding in de Heide voorkomen wordt.
Route:
Vervolg je route over het paadje.
Loop door tot het klaphekje bij de snelweg.
Neem de asfaltweg langs de snelweg en loop door tot je een boerderij aan je rechter hand ziet.
Boerderij Doorwerth
Het terrein tussen Heelsum en Wolfheze heet niet voor niets Klein Amerika. Alles is er groots opgezet. Zo ook deze boerderij met zijn enorme schuren. Door de aanleg van de A50 is deze boerderij van de helft van zijn eigen land afgesneden en ook veel grond kwijtgeraakt.
De gevelsteen verraadt de bouwperiode van deze boerderij: een leeuw, die herrijst uit de vlammenzee, evenals de Phoenix uit de Griekse legende. De boerderij stamt dus uit de wederopbouwperiode (na de Tweede Wereldoorlog). Gezien de afmetingen van de schuur zijn de grote percelen al ver voor de ruil verkaveling tot stand zijn gekomen door ontginningen van heidevelden.
Route:
Blijf de asfaltweg (Doorwerthse Heide) volgen tot halverwege de bocht naar links.
De Veentjesbrug
Op de Veentjes brug zijn de voorziening gevestigd voor het afvaldepot van de Gemeente Renkum. Met een gemeentelijk afvalpasje, kun er je grotere en bijzonder afval, als bouwmateriaal, oud meubilair, matrassen, plastic, snoeihout en glas kwijt. De openingstijden vind je op de gemeentepagina.
Route:
Loop verder over de asfaltweg (Doorwerthse Heide) en houdt de rechterkant van de weg aan.
Neem het fietspad rechts naast de weg.
Steek de Bennekomseweg over en blijf het fietspad volgen tot bij de volgende kruising.
Kruispunt Heelsum
Op dit kruispunt komen verschillende wandelroutes samen, zodoende moet er een informatiepunt zijn. Ons viel op dat Civiel Ingenieurs soms plannen maken die door de overheid niet helemaal uitgevoerd worden. Aan de grootte van de wegen en het ruime kruispunt is te zien dat men ooit rekening heeft gehouden met een verbinding vanaf de Utrechtseweg naar Wolfheze langs de Veentjesbrug en over de Doorwerthse heide.
De aanleg van de A50 heeft deze plannen doorkruist. Nu er ook een ecoduct gebouwd is, is er geen plaats meer voor deze vroeger geplande verbinding.
Route:
Loop een stukje langs de Utrechtseweg tot je voor het Airborne monument staat.
Airborne Monument Heelsum
Elk dorp van de gemeente Renkum heeft een of meer eigen Airborne monumenten, zo ook Heelsum.
Dit stuk geschut wat in de gliders uit Engeland mee werd gedropt en de gestileerde parachutist zijn een
herinnering aan de Airborne (luchtlanding) van duizenden manschappen en materiaal in september 1944.
De troepen werden aan de andere zijde van de Rijn gedropt om aan de Noordzijde de verovering van de
Rijnbrug bij Arnhem te ondersteunen. Deze Airborne divisie was een cruciaal onderdeel van de Operatie Market Garden.
Route:
Steek de Utrechtseweg over.
Neem het weggetje aan de overkant tussen de huizen door (Utrechtseweg 36 t/m 46).
Loop door tot je midden tussen de volkstuintjes staat.
Volkstuintjes Heelsum
Mensen hebben altijd graag hun eigen groentes verbouwd. Vaak kan dat niet meer direct bij je eigen huis. Je kunt een volkstuintje huren.
Niets is er leuker dan om met kinderen Boontjes en Aardappels te poten in het voorjaar en die na een goede verzorging in de zomer samen te oogsten. Het complex heeft veel verschillende volkstuintjes ieder voor zich maakt er zijn eigen tuintje van. In het najaar worden hier Dahlia's en Gladiolen verkocht.
Route:
Loop verder over het pad tussen de volkstuinen door.
Knotwilgen langs de beek
Langs beken groeien vaak Knotwilgen. Wilgen houden van deze vochtige gronden. Vaak markeren ze de beekloop. Door het regelmatig afsnijden van de jonge 3 jarige takken ontstaat de knotvorm. Die is dus door de mens gemaakt.
De buigzame jonge takken worden gebruikt voor het vlechten van manden. De wilgentenen zijn nu voor het grootste deel vervangen door plastic. Tegenwoordig onderhouden vrijwilligers van het IVN de wilgen, zodat ze beeldbepalend blijven in het beekdal. Nog steeds mensenwerk dus.
Dit karakteristieke Hollandse bekenlandschap heeft schilders al jaren geïnspireerd.
Tegenwoordig nemen nog weinig personen de tijd hun impressie van het landschap op papier of linnen vast te leggen. Je digitale camera lijkt voorgoed jouw gereedschap jouw impressie van dit landschap vast te leggen.
Route:
Vervolg het pad.
Uitzicht beekdal
Het uitzicht over de weide met Knotwilgen langs de beek en het hek aan de overkant doet denken aan de schilderijen van de Oosterbeekse school. Het heeft de stilte en de sfeer van de vorige eeuw.
In de namiddagzon worden de witte huizen aan de overkant prachtig aangestraald.
De witte huizen aan de overzijde waren vroeger een bakkerswinkel en een kruidenier of een melkwinkel. Rondom de Koninginnelaan en de Kastanjelaan was vroeger het centrum van Heelsum.
Route:
Loop door tot het einde van het grindpad (Aan de beek).
Transformatorhuis Heelsum
Hier op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen. Er is weinig te zien, behalve een transformatorhuis verscholen achter de taxus. Stroom wordt getransporteerd met een hoge spanning. In de wijk is het nodig om deze spanning naar beneden toe te verlagen. Daarvoor zijn transformatoren nodig. De transformatoren worden ondergebracht in dit soort gebouwen. Soms gewoon zoals dit type, soms bijzonder vormgegeven zoals het transformatorhuis te Doorwerth. Er is een website waarin je de variatie ervan in Nederland kunt bekijken.
Route:
Volg de asfaltweg (Kerkweg) tussen de bebouwing door tot deze een bocht naar rechts maakt.
Sla in de bocht links af het pad in.
Volg het pad om de flats heen tot op de grote asfaltweg (Utrechtseweg).
Sla linksaf en loop door tot je aan je rechter hand een landhuis ziet.
Huis Heidestein
Heidestein, het herenhuis met aan de achterzijde de boerderijschuur is rond 1817 gebouwd door de weduwe van Stephanus Johannes Pannekoek en haar nieuwe echtgenoot de rentmeester van Heerlijkheid Doorwerth. De familie Pannekoek bezat een aantal watermolens in het Heelsums- en Renkums beekdal en was rijk geworden met de papiermakerij. De weduwe had daarmee de middelen om Heidestein te laten bouwen.
Vanaf 1927 huurden dokter Obbe Visser en zijn vrouw tandarts Maatje Visser huis Heidestein. In 1935 kochten ze het. In het huis wonen ook de volgende generaties Visser. Bij de koop was het recht bedongen van een vrij uitzicht vanuit het hoofdhuis over het Heelsums beekdal. In het voorjaar staat de tuin vol met gele en blauwe krokussen. Een prachtig gezicht!
Route:
Vervolg de route langs de Utrechtseweg.
Aan het einde van de haag gaat een paadje rechts het park in. Neem dit paadje en loop door tot je bij een voetbalveldje komt.
Park Heidestein
Dit park hoorde bij landgoed Heidestein. Twee eeuwen geleden was hier vooral heide. Vandaar de naam Heidestein voor dit Renkumse landgoed. In 1835 wordt landgoed Heidestein zo beschreven: '3 bunders 85 roeden tuingrond, bouwland, houtgewas en heidegrond, gedeeltelijk aangelegd tot vruchttuin, moesgrond en 'Wandeling'. Alsmede ruim 10 bunders heidegrond in erfpacht voor 99 jaren van de Domeinen. De eerste bewoners lieten een 'Wandeling' aanleggen op het landgoed. Hoe de 'Wandeling' er precies uitzag is onbekend, maar in die tijd was het mode om paden, vijvers, etc. aan te leggen. Echter, het landgoed was vooral functioneel: het 'Heerenhuis' had een achterhuis ten dienste van de landbouw. Het verzorgingshuis van Vilente met de naam Heidestein is op het terrein gebouwd van het voormalige landgoed.
Route:
Volg het paadje langs de rand van het voetbalveldje op de kruising links af slaan.
Bij de klinkerweg links afslaan richting de rotonde.
Op de Rotonde rechts afslaan.
Loop door tot je aan je rechter hand een kerk ziet staan.
Gereformeerde Kerk Heelsum
De kerk aan de Utrechtseweg in Renkum werd op 8 augustus 1928 in gebruik genomen. De vooraanstaande Groningse architect Egbert Reitsma (1892-1976) heeft het ontwerp gemaakt. Het gebouw behoort tot zijn vroege werk en is sterk bepaald door het expressionisme. Het is een traditionele zaalkerk, waarvan de ingang wordt geaccentueerd door een toren. De kerk krijgt door de sterk gelede opbouw met in- en uitspringende bouwvolumes, veelhoekige uitbouwen en schuin geplaatste steunberen een zeer uitgesproken karakter. Dit alles wordt nog eens versterkt door het bijzondere metselwerk van misbakselstenen.
De kerkzaal wordt gedomineerd door een imposant, door bogen geschraagd paraboolgewelf. Vensterstroken in de kruin en bij de aanzetten van het gewelf belichten indirect de waaiervormige kerkzaal.
De firma Rothuizen uit Heelsum leverde het (inmiddels verdwenen) meubilair en de firma H. de Nooy uit Heelsum verzorgde het schilderwerk. In 1948 bracht de firma de Nooy en Zn acht glas-in-loodramen aan die door hun glazenier Q.Bakker zijn ontworpen.
Zeven taferelen zijn gebaseerd op de scheppingsdagen en het achtste op een geestelijke voorstelling uit Het Boek der Openbaringen uitgebeeld in de neerdaling van het Nieuwe Jeruzalem.
Route:
Blijf de Utrechtseweg volgen tot er na de lindelaan van links een pad tussen de huizen is.
Utrechtseweg Heelsum
Langs de Utrechtseweg in Heelsum staan verschillende bijzondere huizen.
De Utrechtseweg was in de 19e eeuw een plek voor landhuizen en vrijstaande villa's.
Vele huizen hadden een prachtig uitzicht op de Rijn of het Beekdal van de Heelsumsebeek.
Route:
Volg het pad vanaf het hekje tussen de huizen door.
Loop onder het tunneltje door.
Loop de polder in tot aan een driesprong.
Jufferswaard Renkum
De waterplassen in de Jufferswaard zijn ontstaan doordat de klei is afgegraven om er stenen van te bakken in de
steenfabrieken in de omgeving.
Deze waterplassen dreigden te verdrogen. In 2005 heeft Staatsbosbeheer een duiker in de dijk
tussen dit water en de Heelsumsebeek aangelegd. Nu worden ze gevoed met water uit die beek.
Sindsdien is het aantal broedvogels aanzienlijk toegenomen, waaronder de Zomertaling, de Kleine Plevier,
het Porceleinhoen, de Lepelaar. 's Winters zie je hier massa's ganzen en 's zomers baden de koeien in het koele water.
Route:
Loop tot aan het bruggetje.
Bruggetje Heelsumsebeek
Vanaf deze plek heb je een prachtig uitzicht overzicht over de meanders in de Heelsumsebeek. De beek vormde een natuurlijke begrenzing van de Heerlijkheid Doorwerth.
De oorsprong van de Heelsumsebeek lag ooit bij Terlet, midden op de Veluwe. De beek liep via het Papendal naar Renkum, waar de Wolfhezerbeek zich erbij voegde. De Heelsumsebeek was dus een echte zijrivier van de Rijn.
Het dal is altijd vol bedrijvigheid geweest: er zijn grafheuvels uit de prehistorie, in de Middeleeuwen lag er een klooster en verschillende kastelen(Rondeel Wolfheze, Warnsborn), en vanaf ca. 1550 kwamen er watermolens die zorgden voor industriële bedrijvigheid, in 1735 stonden er 8 papiermolens in het Heelsums Beekdal. De papierindustrie (Parenco en Schut) is er nu nog steeds.
Route:
Loop door het klaphek.
Sla rechts af het paadje parallel aan de heuvel in.
Loop de heuvel omhoog.
Galg op de Noordberg
De Noordberg is een opvallend scherpe, uitstekende punt. Vroeger werd zo'n punt een 'oord' genoemd. 'Ten Oordberg werd
in spreektaal de Noordberg.
Op oude kaarten (o.a. van 1616 en 1712) komt de naam Oordberg nog voor. Op deze kaarten stond onderaan de heuvel een galg getekend.
Doorwerth was een hoge heerlijkheid tot 1817; waarbij de Heer van Doorwerth als rechter mocht optreden. Hoge heerlijkheden mochten lijfstraffen en zelfs de doodstraf uitspreken.
De galg was vanaf de weg voor reizigers, maar ook vanaf de rivier goed zichtbaar.
Route:
Loop verder tot bij het uitzichtpunt met de picknicktafel.
Uitzichtpunt Noordberg
Vanaf dit uitzichtpunt kijk je ver uit over de rivier de Neder-Rijn. Zie je in de omgeving van de picknickbank de eikenhakhout strubben met een prachtige ondergroei van mossen.
Route:
Loop verder over de beukenlaan bovenlangs parallel aan de rivier.
Kleinschalige ontginningen
Op kaarten rond 1880 was de Noordberg en de Boersberg hier een heideveld met een schaapskooi.
Midden in de heide lagen akkers rondom enkele kleinere boerderijen.
De weilanden lagen vooral in de uiterwaarden en langs de Heelsumsebeek.
Het vee moest vanuit uiterwaarden naar de boerderij op de stuwwal.
Vandaar dat er zoveel wegen met een geleidelijke helling langs de stuwwal omhoog gaan.
Prikkeldraad bestond nog niet. Het wild in het hakhout en de schapen op de heide werden van de akkers
geweerd door dichtbegroeide houtwallen met Sleedoorn, Meidoorn en Bramen.
Route:
Volg het pad bovenlangs de stuwwal tot de splitsing met het zandpad tussen de akkers.
Eikenlanen Noordberg
Eikenlanen over de Noordberg.
De weg waarop je loopt behoorde tot de wegen vanuit het kasteel Doorwerth naar de kerk in Heelsum.
Op sommige plekken zijn de bomenrijen dubbel uitgevoerd. Langs de akkerranden
vind je af en toe een vlierstruik.
Route:
Neem het pad tussen de akkers door.
Zicht op Boersberg
Lopend over de vlakte tussen de akkers door heb je een prachtig uitzicht over de
landerijen van de Boersberg. Of moeten we spreken van Landgoed De Boersberg?
Op oude kaarten staat hier een heideveld met enkele schaapskooien aan de randen; het zogenaamde kampenlandschap.
Gelukkig laat boer Schouten zijn koeien nog buiten lopen en draagt zo bij aan de landschapsbeleving van het boerenland.
De doorsnijding van de A50 is hier niet storend,
omdat de snelweg gelukkig verdiept in het landschap is aangelegd; ook de geluidshinder is hierdoor beperkt.
De Boersberg zelf is als een duidelijke verhoging op de stuwwal te zien.
Route:
Loop door tot het einde van de akkers. Hier is een kleine parkeerplaats.
Broekhorst Heelsum
De Broekhorst is de naam van de boerderij gelegen onderaan de Noordberg. Deze kleine parkeerplaats is ernaar vernoemd. De boerderij is nu een hondenopvang en een kinderopvang.
Sinds 2010 heeft boerderij Veld en Beek de boerderij even verderop op de stuwwal in de gebruik genomen en ontwikkelt hier nu een biologisch
landbouwbedrijf. Veld en Beek startte in 1999 met het inscharen van ossen (vleeskoeien) van Blaarkoppen en Lakenvelders in natuurgebieden in de omgeving. En doet dat nu nog steeds.
Op de Noordberg waren in het verleden twee schaapskooien.
Route:
Loop de asfaltweg naar beneden.
Sla onderaan rechts af.
Sla links af onder het tunneltje door.
Sla rechts af bij de kruising.
Loop door tot de driesprong onderaan De Vosheuvel.
Koninginnelaan richting Kasteel.
Je staat hier bij het restant van de oude beukenlaan, die de verbindingsweg vormde
vanuit het Kasteel Doorwerth naar de hier gelegen Oude kerk van Heelsum en Oud-Doorwerth.
Sinds de aanleg van de A50 in 1972 is deze historische verbinding met de W.A. Scholtenlaan en het kasteel helaas verbroken.
De beukenlaan (Koninginnelaan) kwam voor de aanleg van de A50 even verderop uit op een vijfsprong. Bij de vijfsprong kwamen de 1. Doorwerthsestraat, 2. Koninginnelaan, 3. W.A. Schotenlaan, 3. Schaapsdrift en 5. de weg naar de Boersberg bij elkaar.
Route:
Sla links af De Vosheuvel omhoog.
De Vosheuvel
In 1923 werd de gemeente Doorwerth opgeheven en bij de gemeente Renkum gevoegd. Dit gebouw met de naam De Vosheuvel was tot 1912 het Doorwerthse gemeentehuis. Tussen 1912 tot 1923 deed het gebouw op Koninginnelaan nummer 20 dienst als gemeentehuis.
In 1969 is De Vosheuvel, toen nog De Vosdal, aangekocht door de Nederlands Hervormde kerk en in 1972 omgebouwd tot jeugdhonk. Door een prijsvraag gaf de jeugd het gebouw de naam Vosheuvel.
Op de parkeerplaats onder de linden liggen een aantal graven van de bewoners van kasteel Doorwerth en enkele bekende Renkumers.
Route:
Loop over de brink met knotlinden naar de ingang van de kerk.
Oude Kerk Heelsum
Vele bewoners van kasteel Doorwerth gingen hier naar de kerk. Tegen de zuidmuur zijn de gedenkstenen van de familie van Brakell te zien.
Baron van Brakell was kasteelheer op Doorwerth van 1837 tot 1853.
Bij de ingang van de begraafplaats staat op de zuilen: begraafplaats Doorwerth. Buurtschap Heelsum hoorde destijds
bij heerlijkheid Doorwerth - van het kasteel - en later bij gemeente Doorwerth. In 1923 werd gemeente Doorwerth onderdeel van de gemeente Renkum.
Het kerkje is gebouwd in de jaren 1517/1519.
Route:
Loop de trap af naar beneden tot op de asfaltweg.
Voormalige lagere school Doorwerth
Nu is hier het verenigingsgebouw van de Nederlands Hervormde kerk op de heuvel. Het wordt gebruikt voor condoleances, vergaderingen en feesten. Vroeger was hier de lagere school 'Rehoboth' van Doorwerth. Rehoboth betekent: Hier heeft God ruimte gemaakt.
Naast de kerk op de heuvel liggen verschillende grafstenen van onderwijzers. In de muur is de eerste steen te zien, in 1883 gelegd door Ph. F.A.J. Baron van Brakell, kasteelheer en burgemeester van Doorwerth.
Het gedenkteken op de driehoek kreeg burgemeester Ph. F.A.J. Baron van Brakell bij zijn 7e herbenoeming en laatste termijn van de burgers van Doorwerth. Hij was 43 jaar burgemeester (1856-1898).
Route:
Loop over het driehoekje van wegen en houdt rechts aan (Koninginnelaan).
Winkels Koninginnelaan
Kenmerkend voor elk van de kernen van Renkum was dat in het benedendorp de winkels waren gevestigd. Zo ook hier in Heelsum. In deze huizen waren tot in de 70-tiger jaren winkels gevestigd. Op de Koninginnelaan had je een groenteman, een kruidenier en een warme bakker.
Route:
Vervolg de route.
Knotwilgen langs de beek
Van hier heb je een wijds uitzicht over het beekdal. De beekloop kun je goed volgen doordat Knotwilgen en Elzen hakhout de loop markeren.
Vrijwilligers van het IVN zorgen ervoor dat de driejarige takken van de wilgen regelmatig worden afgezaagd, waardoor deze knotwilgen als een kenmerkende groeivorm ontstaan.
De jonge tweejarige twijgen werden/worden vroeger gebruikt voor het vlechten van manden. Voor de winter was dit mannenwerk. Nu kun je deze manden in verschillende grootte nog zien in het Openlucht Museum in Arnhem.
Route:
Vervolg de route.
Tabaksdroogschuur
Koninginnelaan 5-6 was een van de vele tabaksdroogschuren, die hoorde bij Heerlijkheid Doorwerth.
De bloeitijd van de papierindustrie was na 1850 over: Heelsum legde zich toe op de tabaksteelt. Dertig jaar later verdween die al weer, want de concurrentie van tabak verbouwd warmere streken nam sterk toe. Toch is deze streek bekent om zijn vele sigarenfabrieken.
Route:
Vervolg de route
Arbeiderswoning Heerlijkheid Doorwerth
Koninginnelaan 4 hoorde bij het landgoed van Baron van Brakell "Heerlijkheid Doorwerth" en was een arbeiderswoning. Het huis bood oorspronkelijk plaats aan twee gezinnen.
Route:
Loop onder het viaduct van de A50 door.
Loop door tot de T-splitsing.
Koninginnelaan
Op dit punt sluiten verschillende wandelingen op elkaar aan.
Doorwerthse straat - Koninginnelaan. Te zien is één van de vele beukenlanen waar de Zuid-Veluwe nu en vooral vroeger zo bekend om was.
Route:
Loop richting de provinciale weg.
Steek deze weg over en loop door tot op de T-splitsing voor de fabrieksingang.
Papierfabriek Schut
Bij de ingang van papierfabriek Schut staat achter het hek de oude kollergang, maalstenen voor het malen van houtvezels, de grondstof voor papier. De zware stenen maalden in vroeger jaren de grondstof voor het papier, eerst lompen, later hout. Papierfabriek Schut is in 1618 gestart als een van de vele kleine papierfabrieken op de Veluwe. In deze regio waren na verloop van tijd een 170 kleine papiermolens. Nu is Schut de enige overgebleven producent van speciale papiersoorten. De fabriek produceert tegenwoordig ca. 3000 ton papier per jaar.
Route:
Loop door tot volgende de T-splitsing bij het viaduct van de snelweg A50.
Viaduct A50
Brug over de Heelsumsebeek bij De Kamp. Te zien is dat de
beekloop verlegd is met de aanleg van de snelweg. Hoewel de beek erg klein is,
is een dergelijke technische ingreep wel nodig. Doordat de beek gevuld wordt met
kwelwater voer deze beek winter en zomer water. De temperatuur van het water ligt altijd bij ongeveer 8 graden.
De beestjes kunnen zo ook de barrière van de snelweg passeren.
Route:
Neem de weg parallel aan de snelweg.
Brug De Kamp
Beken op de Zuid-Veluwe zijn vaak door de mens gebruikt voor het opwekken van groene energie. Dit gebeurde al in de 17de eeuw. Om watermolens van voldoende water-energie te voorzien werden gaten in de niet doorlaatbare aardlagen gegraven, waardoor er meer water aan de oppervlakte kwam (deze waterlopen heten sprengen). Door de mens werd zo het netwerk van sprengen en beken aangelegd tot op de hoger gelegen heide.
Het Renkums en Heelsums Beekdal waren 19de eeuwse industriegebieden. Er stonden in de gemeente Renkum 25 papiermolens langs de verschillende beken en sprengen!
De molenaars hielden de beken schoon. Dat was hun belang. Elke beek heeft vaak aan beide zijden van het dal een kunstmatige bovenbeek. Die goot is vaak met leem bekleed, zodat het water niet te vroeg wegsijpelt in de bodem. Ook tegenwoordig zal de mens deze kunstmatige beken moeten onderhouden. Gebeurt dit niet, dan raken ze snel in verval. Hier in de gemeente Renkum is hiervoor een groep vrijwilligers actief.
Route:
Aan de rechterkant heb je een goed zicht op de papierfabriek.
Papierfabriek Schut
De beekdalen in Renkum hebben een lange traditie van papierfabrieken. Dit is een van de laatste papierfabrieken, in de loop der jaren vele keren uitgebreid. Deze papierfabriek- toen fabriek De Veentjes - is ontstaan in 1618 in het begin van de gouden eeuw. Toen
al maakten ze papier voor kunstenaars. In 1710 kocht de familie Schut de fabriek. De technieken van papier maken zijn
generatie op generatie verder ontwikkeld. Nu worden speciale papiersoorten gemaakt, zoals waarde- en veiligheidspapieren,
Oudhollands geschept papier met authentieke watermerken zoals Van Gelder en speciale papieren voor kunstenaars zoals aquarel-,
olieverf of etspapier. Sinds 1998 is het bedrijf dochteronderneming van het Franse papierconcern Clairefontaine.
Route:
Loop door waar de weg een flauwe bocht naar rechts maakt.
Cottage woningen
Deze romantische cottage woningen waren voorheen de stallen van de eerste biologische varkenshouderij in Nederland. Ze zijn opgetrokken in de Zuid Veluwse Landhuis Stijl, afgeleid van de Engelse Cottage Stijl. Door de voortuintjes met bloemen doen ze extra Engels aan.
Route:
Neem hier een klein paadje dat naast de brievenbussen rechtdoor het bos in gaat. Neem niet de privé wegen!
Huis op landgoed De Kamp
Huis De Kamp is gebouw in de Zuid Veluwse Landhuis Stijl, een mix van de Engelse Cottage Stijl en de Amsterdamse School. Kenmerkend zijn het gebruik van materialen uit de omgeving en de rieten kap met vele schoorstenen. Ook het bijna romantische uitzicht vanaf boven over de weilanden met paarden en koeien in het beekdal zorgt ervoor dat de villa helemaal opgaat in zijn omgeving.
Route:
Volg het pad met de bocht mee naar rechts.
Loop door tot je aan weerszijden van het pad een droge greppel ziet liggen.
Bovenloop Heelsumsebeek
Voor het verpulveren van papier is een krachtbron nodig. Voor de uitvinding van de stoommachine gebeurde
dit met waterkracht. Daarvoor was een hoogte verval nodig. Vandaar dat een deel van het water via een bovenloop
hoger door het dal gevoerd werd.
Om vervolgens via een waterrad weer in de beekloop terug te stromen.
Met de komst van de stoommachine zijn dit soort bovenlopen in onbruik geraakt.
Route:
Loop door de hekjes.
Uitzicht naar vele kanten
Uitzicht naar vele kanten door het Heelsumsebeekdal, bloemrijke weilanden en elzen langs de beek.
Op de rand staan de villa's van de Utrechtseweg hoog boven het beekdal. Zie eens hoe diep het water van de Heelsumse (en Wolfhezerbeek) dit dal in de loop van de vele eeuwen vanaf de ijstijd hebben uitgesleten.
Route:
Steek de beek over tot op de splitsing van paden.
Landgoed De Kamp
Verplaatste restanten van het in het in de oorlog afgebrande hotel aan de
Utrechtseweg bij de kruising bij Kievitsdel. Of zijn dit restanten van een bankje?
Route:
Volg het pad met de beek links.
Boerderij Kievitshoeve
Boerderij Kievitshoeve behoort tot die bedrijven die in het beekdal en de omliggende gronden actief een bedrijf voeren.
Men houdt voornamelijk koeien en jong vee. De maïsvelden zijn er om de mestoverschotten
te benutten om kuilvoer voor de winterperiode voor de koeien te produceren.
Route:
Loop door tot voor boerderij de Kabeljauw.
Boerderij de Kabeljauw
Bij de boerderij "de Kabeljauw" lagen eens twee papiermolens tegenover elkaar, beide hadden hun waterrad op deze Papiermolenbeek. Helaas zijn er geen restanten van deze papiermolens meer te vinden. De boerderij de Kabeljauw is gebouwd op de fundering van de noordelijke papiermolen. De naam komt van een lompenhandelaar uit
Dordrecht, die de bouw van beide molens financierde om op die wijze lompen te kunnen verwerken tot papier. Pas later werd cellulose uit hout gebruikt om er papier van te maken.
Al lange tijd wordt door de eigenaren het boerenbedrijf uitgeoefend. Werd er vroeger veel met hand gedaan, zoals het maaien van het gras in het natte beekdal, nu wordt er gewerkt met machines. Het werk op het land is minder zwaar geworden in de loop van de jaren.
Route:
Ga door het klaphek en volg het pad door het weiland langs de helling.
Meanderende beek
Geniet tijdens uw wandeling van de meanderende beek, die zo dromerig tussen de weilanden doorstroom.
Houtwallen met Elzen markeren de zeer natte plekken. De Stichting Sprengen en beken en het Waterschap Vallei en Eem (www.wve.nl) hebben met groep vrijwilligers de laatste jaren
veel verbetering bij de Renkumse beken bereikt. Veel sprengen kregen de laatste jaren weer water.
Route:
Loop langs de rand van het beekdal en ga door het klaphek.
Doorwerthse heide
Op de Westpunt van de Doorwerthse heide was er van oudsher een doorwaadbare
plaats in de Heelsumse en Wolfhezerbeek. De doorgaande weg voor postkoetsen en vrachtvervoer met paard en wagen of ossenkar
ging vanaf Ede hierlangs en via de Dalweg naar Heveadorp aan de Rijnoever. Bij Heveadorp is de helling vanaf de stuwwal
door de Seelbeek uitgesleten en zo begaanbaar voor verkeer.
Op oude kaarten zijn deze handelswegen (Hessenwegen) ingetekend. Ook op luchtfoto's zijn deze karrensporen vaak nog duidelijk te zien.
Route:
Loop parallel aan het hek van het weiland (links) in noordelijke richting.
Steek de brede brug over de beek over en loop door tot aan de driesprong.
Poel Wolfhezerbeek
Bij deze poel kun je goed zien hoe prachtig schoon het water van de Wolfhezerbeek is.
Soms zie je enige visjes wegschieten. Ook zie op het water insecten lopen: de schrijvertjes.
Route:
Neem het pad langs de beek, met de beek rechts.
Loop door tot het eerste bruggetje over de beek. De beek meandert hier.
Meanders in de Beek
Begin vorige eeuw werden de beeklopen rechtgetrokken en verdiept ten behoeve van het stromende water voor het waterrad, dat de papiermolens aandreef. De beek diende een industrieel doel. Meanders en andere obstakels daarom werden rechtgetrokken.
Tegenwoordig is de beek niet meer industrieel in gebruik. Natuurbeschermingsorganisaties herstellen de oude beeklopen zodat Salamanders en andere beekbewoners hun natuurlijk milieu met stroomversnellingen en zandplaten terugkrijgen.
Route:
Volg het pad langs de beek over de bruggetjes.
Loop door tot het bankje aan je linker hand.
Uitzicht Heelsumsebeek
Dit deel van de Heelsumsebeek met veel verschillende en bijzondere plantensoorten is een klein paradijs voor plantenkenners.
De groene kleine blaadjes, die in het voorjaar weer massaal zichtbaar zijn, is het Sterrekroos, Callitriche een vrij zeldzame plant, kenmerkend voor stromend water. Ook het Dubbeloof een varensoort komt in dit gebied veel voor langs de beeklopen.
Daarnaast kun je verschillende Libellen, waaronder de prachtige blauwe Beekjuffers zien vliegen.
Route:
Volg het pad vanaf het bankje de bosrand in.
Loop een eindje parallel aan de drooggevallen beek.
Loop door op de T-splitsing. Dit is waar het pad weer afbuigt richting de beek waar water in zit en er een bruggetje over de drooggevallen beek ligt.
Bovenloop Wolfhezerbeek
Op dit knooppunt komen verschillende wandelroutes samen. Ondanks dat deze bovenloop meestal geen water voert en verderop zelfs geheel onderbroken is, staat hij op de kaart als watervoerend. Ook is veel werk verzet om de beekloop uit te diepen. Tot nu toe hebben deze werkzaamheden nog geen effect gehad op de hoeveelheid water in dit deel van de beek.
Route:
Volg het pad naar links door de bosstrook.
Steek het bruggetje aan je rechterrhand over.
Je bent op een splitsing van paden.
Bruggetje Wolfhezerheide
Midden op de Wolfhezerheide heb je prachtig uitzicht over de heide.
Hier op de heide kunnen de alleenstaande bomen vrij uitgroeien. Ze krijgen dan zonder belemmering van licht en soortgenoten een eigen vorm.
Let eens op de verschillen in boomvorm van Berken en Eiken.
Achter de bomenrij zie je de Koningsheuvel. Een grafheuvel uit de bronstijd.
In het water zie je in het voorjaar vaak massaal Juncus bulbosus groeien. De beek kleurt er in die tijd rood van.
Route:
Neem vanaf de kruising het smalle paadje door de heide dat de heuvel omhoog loopt.
Loop door tot je een aantal conifeer achtige naaldbomen ziet staan.
Jeneverbessen op de heide
De jeneverbes met z'n karakteristieke silhouet heeft in al zijn delen, hout en naalden als ook inde vruchten, aromatische oliën. De donkerblauwe bessen worden in de keuken gebruikt in bijv. in zuurkool. Maar ook de smaakloze alcohol uit granen werd een smaakje gegeven met deze bessen. Gin, en ook de naam Genever (nu Jenever) komt hier vandaan. Extracten van de jeneverbes hebben een geneeskrachtige werking.
In Nederland komt de jeneverbes bijna alleen nog voor op stuifzand met volwassen exemplaren. Zelden zie je jonge planten. De zaden hebben volgens het meest recente onderzoek, (2012) bepaalde bodemschimmels nodig om te kiemen. Dit kan verklaren waarom kiemplanten hier vrij zeldzaam. De jeneverbes staat op de Rode lijst, de lijst van beschermde planten. Hij mag niet gekapt worden en om schade door vee te voorkomen staat er vaak een hekje omheen.
Route:
Loop door tot je links van het pad een aantal berken ziet staan en je schuin naar achteren een prachtig zicht op het dal van de Heelsumse beek hebt.
Heelsums Beekdal
De Heelsumsebeek was vroeger een breed zijdal van de Rijn met veel meer water dan nu. De beek ligt diep en het dal is breed.
Aan het einde van de laatste ijstijd was de Heelsumsebeek een rivier, die de stuwwal doorsneed bij de Noordberg.
Op reliëfkaarten zijn twee oude zijarmen stroomopwaarts goed te zien. Een zijrivier komt van De Hoge Veluwe.
De andere volgt het dal waarin nu de A50 ligt en had de bron bij het vliegveld Terlet.
Route:
Loop door tot het pad langs de bosrand loopt (links van het pad) en je aan de rechter kant een mooi uitzicht over de heide hebt.
Uitzicht over de Wolfhezerheide
Vanaf dit punt heb je een mooi vergezicht over de Wolfhezerheide, vooral als eind augustus de heide bloeit, is dit een prachtig landschap. Grote grazers zorgen ervoor dat de heide open blijft en kleine loofboompjes, zoals jonge berkjes geen kans krijgen.
Route:
Loop door tot het smalle paadje door de heide een breed pad kruist bij een stel dikke eiken.
Wolfhezerheide
Hier sta je midden op de Wolfhezerheide. Kijk een wat een prachtige wolkenhemel rondom.
Verschillende bomen zijn prachtig uitgegroeid, dat komt omdat ze in het vrije veld staan.
Aan de onderzijde zijn ze kaal tot de reikhoogte van de koeien en paarden.
Zij lusten vooral in het voorjaar wel een groen blaadje. Bomen op terreinen die intensief begraasd worden, zijn aan de onderkant kaal. Je kunt eronder door kijken.
Route:
Volg het brede holle zandpad richting de nabije bosrand en het dal.
Loop steil naar beneden.
Passeer het hek en loop door tot op de kruising.
Schaapsdrift heide
De Wolfhezerheide werd tot in het begin van de vorige eeuw begraasd met een kudde schapen.
Overdag zwierf de schaapherder met zijn kudde over de heide.
's Avonds bracht hij de schapen via de schaapsdrift weer naar de schaapskooi.
In deze schaapskooi werden heideplaggen, stro of strooisel uit het bos gestrooid.
's Nachts deed het vee haar behoefte. De mest werd opgepot, we noemen dit een potstal. De hoeveelheid mest die beschikbaar kwam,
bepaalde hoeveel akkergrond de boer kon bewerken. In het voorjaar werd al deze mest over de akkers verdeeld.
De arme zandgronden werden zo een beetje vruchtbaar. Men kon Boekweit en Aardappels verbouwen.
Route:
Loop langs de beek in oostelijke richting. Dit is met de beek links.
Steek met het bruggetje de beek over en sla meteen na het bruggetje rechts af.
Vervolg het pad met de beek aan de rechter hand.
Je loopt langs de oude 'Wodanseiken' (levend en dood).
De Wodanseiken
Een uniek monument voor Nederland. Hier zie je de oudste in het bos groeiende eiken.
Aan de vorm van de bomen kun je zien dat ze in het vrije veld hebben gestaan. Ze zijn prachtig vertakt.
Eiken kunnen slecht tegen een verandering van hun directe wortelmilieu, zoals een waterstandsverlaging. Sinds de aanleg van de A50 is een aantal bomen ingestort.
Route:
Loop verder langs de beek.
Loop rechtdoor bij het bruggetje naar rechts.
Loop verder langs de beek tot je twee bruggetjes ziet vlak na elkaar.
Ingegraven beeklopen
Om water in de beken te houden werd de beekloop steeds verder uitgediept.
Dit water was nodig voor de papiermolens die een eind stroomafwaarts stonden.
Let eens op het Dubbelloof dat hier overal op de steile verticale kanten voorkomt, een bijzonder varentje.
In het voorjaar zijn er hele plekken met bladvormige levermossen: Pellia, die massaal kapsels dragen.
Route:
Sla voor het 2e bruggetje links af (omhoog het beekdal uit).
Loop verder tot je bij de hoek van het weiland op een splitsing van paden staat.
Bosrand
Let hier eens op de overgang tussen het bos en het weiland. Er zijn uitgegroeide eikenbomen,
met een ondergroei van typische akkerrand soorten zoals Meidoorn, Lijsterbes en Vlierstruiken.
In de schemeruren is hier vaak wild te zien. Reeën komen dan uit de dekking van het bos en grazen op de akker.
Route:
Loop langs het weiland tot de asfaltweg.
Sla hier links af en nog een keer links af de parkeerplaats op (Oude Kloosterweg).
Steek de parkeerplaats over tot je op drie kwart bent en links van de weg een houten hek staat.
De Laagen Enck
Op deze weide is 's avonds tegen de schemering geregeld wild te zien, bijzonder is dat er soms een zwarte ree staat.
Dit perceel blijkt al vele jaren als landbouwgrond. Al op de kaart van Klinkenberg uit 1756 ligt het "uitgespaard" in bossen. Toen was het nog niet door een asfaltweg (Wolfhezerweg) doorsneden. Bij bestudering van oude kaarten is dit open gebied een herkenningspunt. Het landschap verandert, maar deze plek is door de eeuwen gelijk van vorm gebleven. Dat is wel heel bijzonder.
Route:
Loop door tot je op een kruising van wegen bij het tunneltje (rechts) staat.
Kloosterweg Wolfheze
Let op de grenspaal of pol in de berm bij het viaduct, de grens van de Heerlijkheid Doorwerth.
Ongeveer op de plek van dit knooppunt (of net ten oosten van het viaduct) kwamen in de 17de eeuw een aantal belangrijke wegen samen. Hier was een 'verkeersplein' uit de 17e eeuw met een vermoedelijke oppervlakte van één hectare. Voor de wandelaar zijn in dit gebied aanzetten en restanten van die wegen in het bos met enige fantasie terug te vinden. Bestudeer ook de recente stafkaart voor dit oude wegennet. Een belangrijke was "de Weg naer Utrecht", vroeger "Heerwech" of "Openen wech", of later " Schelmseweg". Nu heet deze weg " Oude Kloosterweg", maar heeft nog hetzelfde tracé eeuwenlang op dezelfde plaats op de Wolfhezerheide.
